поиск новостей
  • 28.03 "Ак чәчәкләр кебек..." Кариев театры,18:30
  • 28.03 "Җан Баевич" Тинчурин театры, 18:30
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
Бүген кемнәр туган
  • 28 Март
  • Ренат Әюпов - режиссер
  • Фирүзә Җамалетдинова - язучы
  • Артур Поляков - мәдәният хезмәткәре
  • Гиоргий Куприянов - дәүләт эшлеклесе
  • Вил Мәһдиев - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
30.03.2013 Дин

Гатаулла Баязитов – Россия җәмәгатьчелегенә ислам асылын җиткерүче татар зыялысы

ХVIII гасыр ахыры – ХIХ гасыр башында татар җәмгыятендә зур үзгәрешләр була. Әлеге үзгәрешләр рухи өлкәдә дә күзәтелә. Татар укымышлылары халыкның дини белем-мәгърифәт өлкәсендәге бөтен мәнфәгатьләрен чишәр өчен тырыша башлый. Халыкның белемен күтәрү максатында алар армый-талмый укыталар, дини хезмәтләр язалар, милли газет-журналлар чыгару өчен рөхсәт алырга омтылыш ясыйлар.

Әлеге изге-игелекле эшнең башында Габденнасыйр Курсави, Габдеррәхим Утыз Имәни әл-Болгари, Каюм Насыйри, Шиһабетдин Мәрҗани һәм башкалар тора. Бу исемлекне совет власте вакытында сызып ташланган шәхесләр белән тулыландыру мөмкин. Шундый шәхесләрнең берсе – дин галиме һәм җәмәгать эшлеклесе, публицист, нәшир Гатаулла Баязитов.

Гатаулла Баязитов 1847 елда Рязань губернасының Касыйм өязендәге Төмәнсу (Темников) авылында мулла гаиләсендә туа. Башлангыч белемне шул авылда әтисе мәдрәсәсендә ала. Аннары укуын Касыйм шәһәреннән ерак булмаган Чутай авылындагы Байморат мәдрәсәсендә дәвам итә. Берничә елдан күпләргә билгеле булган Кышкар мәдрәсәсенә күчә. Казан артында урнашкан әлеге мәдрәсә (хәзер Татарстанның Арча районына карый) Г.Баязитовның үзаңы, дөньяга карашы формалашуына зур өлеш кертә. Моның нәтиҗәсендә ул татарларның дини тормышында реформалар башлаучыларның берсенә әйләнә.

Чутай авылына килеп урнашканнан соң, Гатаулла хәзрәт биредә фәлсәфә һәм логика укыта. Ләкин биредә озак эшләми, чөнки 1871 елда Петербургтан Икенче мөселман мәхәлләсен җитәкләргә чакыру ала һәм ризалаша. Г.Баязитов башкаланың иҗтимагый тормышына актив кереп китә, моның өчен урыс телен өйрәнә һәм шәһәрнең дәрәҗәле кешеләре белән аралаша. Бераз вакыт үткәннән соң, ул Балтыйк флотының хәрби ахун дәрәҗәсен ала. Ул вакытта хәрби хезмәттә, дини кешеләргә хөрмәт йөзеннән, дини йолаларны үтәү өчен мөмкинлекләр тудырыла, чөнки дин тотучы мөселманнар гадел, эш сөючән, аек булулары белән аерылып тора. Петербург хәрби гарнизонында мөәзин, мулла, ахун кебек хезмәт вазифалары була. Әлбәттә, хәрби ахун булу өчен зур белемгә һәм аерым бер әхлакый сыйфатларга ия булу сорала. Ул вакытта, сайлау аша үтеп, иң лаеклысы гына бу дәрәҗәгә ирешә ала торган була. Гатаулла Баязитовның шушы дәрәҗәле урынга сайлануы аның чынлап та бик белемле һәм Петербург мөселманнары арасында дәрәҗәле, абруйлы булуын ачык күрсәтә.

Мөселманнарның төрле өлкәләрдә актив эшчәнлек алып баруның мөһимлеген яхшы аңлап, Г.Баязитов милли һәм дини рухтагы урыс һәм татар телендә газет-журналлар чыгарырга хыяллана. Аңа кадәр бу өлкәдә рөхсәт алу өчен мөрәҗәгать итүләр күп булса да, уңай җавап алынмаган була әле. Г.Баязитов 1880 нче елларда урыс һәм татар телендә “Хәфтә” (“Атна”) исемле газет чыгару өчен рөхсәт алырга теләп мөрәҗәгать итә. Ләкин аның мөрәҗәгате дә озак еллар дәвамында җавапсыз кала. Бары тик 1905 елда гына ул “Нур” исемле газет чыгарырга рөхсәт ала, соңыннан аның нәшире һәм редакторы була. Шулай итеп, Россиядә беренче татар газеты нәшер ителә башлый. Әлеге басма битләрендә шул заманга хас бик күп актуаль мәсьәләләр күтәрелә, ләкин үзенең төп максатын мөхәррир татарларның дини-әхлакый тәрбиясенә мөмкинлектән чыгып өлеш кертүдә күрә.

Петербургта яшәгән татарларны берләштерү максатын куеп, Г.Баязитов татар телендә булган газет чыгарудан тыш, татар мөселманнары өчен рухи үзәк тә кирәк булуын аңлый һәм 1881 елда Җәмигъ мәчете төзергә рөхсәт сорап, хакимияткә мөрәҗәгать итә. Ул вакытта Петербургта татарлар саны өч меңнән артык була. Шушы мәчет төзелешенә акча җыю бөтен Россия мөселманнарының бердәм җәмгыяви хәрәкәте кузгалуына сәбәп була, чөнки Россиянең шактый күп төбәкләреннән төзелеш фондына ярдәм килә башлый.

Дин галиме буларак, Гатаулла хәзрәт Баязитов төрле дини дәреслекләр яза, ислам тәгълиматына багышланган берничә җитди китапның авторы була. Урыс телендә дә басылып чыгу сәбәпле, алар Россия күләмендә зур кызыксыну уята, илдә яшәүче урыс телле мөселманнарга һәм, гомумән, халыкка ислам дине асылы турында акыллы, саллы фикерләр ишетергә мөмкинлек тудыра. Г.Баязитовның шушы хезмәтләре бик тә уңай бәяләнә. Соңрак исә бу китаплар төрек һәм француз телләренә дә тәрҗемә ителә. Шул вакытта татар галимнәре, гадәттә, гарәп телендә генә язалар һәм аларның хезмәтләрен Россиядә татар-мөселман халкы гына укый ала. Урыс һәм француз телендә ислам турында дәреслекләр чыгу исә башка милләтләрнең дә ислам дине белән таныша алу мөмкинлеген тудыра. Шушы хезмәтләре белән Г.Баязитов җәмгыятьтә ислам турында таралган хаталы фикерләрне дә дөресләргә омтыла. Чынлап та, бу хезмәтләр ул вакытта күпләр өчен ачыш буларак кабул ителә.

Хәзрәтнең Россиядә һәм чит илдә зур кызыксыну уяткан беренче китабы – “Ислам һәм фән”. Ул Эрнст Ренан дигән француз тарихчысы һәм язучысының ислам һәм фән бер-берсенә каршы килә торган өлкәләр дип әйтүенә нигезле тәнкыйть була. Бу тема шулай ук “Ислам һәм прогресс” исемле хезмәтендә дә чагыла, биредә автор ислам дине фән үсешенә каршы түгел, ә киресенчә фәнне өйрәнергә, үстерергә өнди икәнен белдерә.

“Исламның фәнгә һәм башка дин кешеләренә мөнәсәбәте” дип исемләнгән хезмәтендә Баязитов толерантлык, ягъни башка диннәргә түземлелек хисе исламның төп принципларыннан берсе булуын дәлилли. Биредә автор ислам дине башка дин кешеләренә яхшы мөнәсәбәттә булуын һәм төрле дин әһелләре бер илдә, бер җирлектә бергәләп тыныч, тату яши алуларын ачып бирә.

Без дә бүген Гатаулла хәзрәт Баязитовның шушы юлын дәвам итеп, ислам дине артка, аска өстерәүче түгеллеген, ә киресенчә элек тә, хәзер дә фән, цивилизация үсешенә өндәүче һәм кешенең мәңгелек ахирәт тормышында гына түгел, ә бу дөньяда да бәхеткә, күркәм тормышка илтүче һәм ярдәм итүче бер тәгълимат булуын сүзебез, хезмәтебез, гамәлебез белән исбатлап күрсәтү – олуг бурычыбыз икәнлеген белергә тиешбез. 


Нәзир РӘХИМҖАНОВ
Татарстан Диния Нәзарәте
№ | 19.03.2013
Татарстан Диния Нәзарәте печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»