Марат Ганиев: "Мультфильмнар төшереп баеп булмый"

Татарстанда кино яки мульт­фильм төшереп караучылар күп булды. Әмма зурдан кубып эшкә тотынсалар да, күбесенең дәрте сүрелде, әсәрләре исә экраннарга кадәр барып җитә алмады. Мо­ның сәбәпләре бар. Шулар ара­сында беренчесе – медиа иҗат­ның артык кыйммәткә тө­шүендә. “Татармульт­фильм” берләшмәсе җитәк­чесе Марат Ганиев та, мультфильм төшереп баеп бул­мый, шуңа күрә бу өлкәдә фанатлар гына эшли ала дигән фикердә.

Мөгаен, “Татармультфильм”да фанатлар эшли торгандыр. Чөнки ул моннан берничә ел элек кенә оешса да, Россиядә генә түгел, чит илдә дә танылды. Алар дөнья аренасына нинди әсәрләрне алып чыга, бүген балаларны ни­ләр белән сөендерә? Без бер­ләшмәдә кунакта булганда әнә шул сорауларга ачыклык кертер­гә тырыштык.

Мультфильмнарның ничек яралганын күзәтергә балалар да ярата икән. Безгә кадәр алар плас­тилин ярдәмендә үзләре дә анимацион фильм төшереп караганнар. Күзләре яна инде менә, ди мультипликаторлар елмаешып. Ка­рап торышка бу зур апа-абый­лар үзләре дә балаларны хәтер­ләтә. Шундый ук ягымлылар, шат күңеллеләр, дөньяга да башкача карыйлар. Күңел күзе белән диимме... Берләшмә хуҗасы билә­мәдә кечкенә генә экскурсия оештырды. Монда үзеңне әкият иленә эләккәндәй хис итәсең икән. Дө­рес, күп бүлмәләр буш, чөнки эшче группа Мәскәүгә яңа техно­логияләрне үзләштерергә укырга киткән. Димәк, татар анимация­сенең сыйфаты тагын бер бас­кычка күтәреләчәк! Кызык, ани­мациянең башында кем тора икән? Марат Ганиев җитди итеп: “Тукай!” – дип җавап бирә һәм фикерен дәлилли дә:

– Габдулла Тукай татар ани­мациясенең башлангычында тора дигәндә, мин аның идеялә­рен күз алдында тотам. Без аларны беренче мультфильмнарыбызда тор­­­­­мышка ашырдык кына. “Шү­рәле”, “Су анасы” әкиятләре, “Эш беткәч уйнарга ярый” шигыре, “Бала белән күбәләк”не укыганда андагы вакыйгалар күз алдыгызда җанланмыймыни? Җан­лана һәм ничек кенә әле! Алай гына да түгел, Тукай иҗаты – мульт­фильмнар өчен мәңге бетмәс чыганак ул. Татар ани­мациясендә икенче зур шәхес – Туфан Миң­нуллин. Менә шул шәхесләргә бәйле рәвештә татар анима­ция­сенең йөзе, эчтәлеге барлыкка килде. Аны башкалары белән һич тә бутап булмый. Кешегә мульт­фильмны берничә секунд кына карат, ул аның татарныкы икәнен, һичшиксез, әйтеп бирер. Димәк, Татарстанда мөс­тәкыйль тармак барлыкка килде.

– Иҗатыгыз аша белем бирү һәм тәрбия бурычын куйганда да Тукайга таяндыгызмы?

– Шунсыз мөмкин дә түгел. Мультфильм ул тәрбия, белем бирү һәм телгә өйрәтү чарасы әле. Тукай иҗаты буенча эш­лән­гән 30 мультфильм шулай барлыкка килде. Без икенче бас­кычка кү­тәрелдек һәм анимация әсәренең формасы белән тәҗ­рибәләр ясап карадык. Бу адымыбыз “Бала” проекты тууга сәбәп булды. Бала үзе генәме ул, әти-әнисе яки укытучысы белән­ме, монда үзе теләгән мульт­фильмны сайлап, аны карый ала. “Бала”ның ки­тапханәсе дә уникаль.

– Анда аудиокитаплар урнаштырылганмы?

– Сез балачакта, мөгаен, диафильмнар карагансыздыр. Хәзер исә аудиокитаплар барлыкка килде. Без диафильмны аудио­фильмга куштык. Икенче төрле әйт­кәндә, гуманитар технология­ләр­­не мультимедиага “өйләндер­дек”. Нәтиҗәдә бик кызыклы продукт килеп чыкты. Аның караокесы бар. Анда җөмләләрне, сүзне кабатлатып була. Мультфильмнан өстенлеге шунда – бала аны диафильм сыман күпме тели, ничек тели, шулай карый ала.

– Россия күләмендә көндәш­ләрегез бармы?

– Мультипликация эше Мәс­кәү һәм Санкт-Петербург шәһәр­лә­рендә кайный. Берничә тө­бәктә дә берләшмәләр бар. Алар арасында иң көчле студия “Татармультфильм” дияр идем. Без этник анимация җәһәтеннән дә Россиядә лидерлар рәтендә.

– Совет мультфильм­нары­ның алыштыргысыз, һичкем белән дә бутап булмый торган тавышлары бар иде. Татар мульт­фильмы геройлары кем­нәр тавышы белән сөйләшә?

– Дөресен генә әйткәндә, бу мәсьәлә әле тулысынча хәл ителеп бетмәгән. Чөнки бу җәһәттән төрле каршылыклардан чыгу юлын эзләргә туры килә. Әйтик, мәгариф өлкәсе бер төрле бурыч куйса, сәнгать таләпләре ул мәсьәләне башкача куя. Без исә уртаклыкны табу ягында. Яки булмаса, тавыш яздыруны ике тармакка бүләргә дип торабыз. Ягъни мәгариф мәсьәләләрен кү­тәрсәк, бер төркем тавыш яздыра, сәнгать әсәре тудырсак – икен­челәре. Ә менә инглиз те­ленә тәрҗемә һәм тавыш яздыру – безнең иң көчле ягыбыз. Тәр­җемәчебез Тукай шигырь­ләрен дә бик оста итеп инглиз теленә тәрҗемә итте. Аның хезмәтен танылган галим һәм тәрҗемәче Равил Бохараев та югары бәялә­гән иде. Тавышын да чит ил­ләрдәге фестивальләрдә мактадылар. Ин­глизчә каһарман­на­рыбыз Азат Ганиев тавышы белән сөй­ләшә.

– Казан мөселман киносы фестивалендә Мисыр, Иран телекомпанияләре бик көчле анимация фильмнары тәкъ­дим итте. Алар белән тәҗрибә уртаклашканыгыз бармы?

– Франциядә дөнья мульт­фильмнарының бик зур базары бар. Нәкъ менә анда бөтендөнья анимация фильмнары фестивале үткәрелә. Без дә Россия аниматорлары делегациясе составында барып, анда тәҗрибә уртаклашып кайтабыз. Әйтергә кирәк, Россия төбәкләреннән бу чарада бары тик без генә катнашабыз. Нәкъ менә иҗатыбызны инглиз теленә тәрҗемә итү татар әсәрләрен, беренче чиратта, Тукай иҗатын дөнья киңлекләренә алып чыкты.

– “Татармультфильм” про­дук­циясенең сыйфатлы булуына ышандык. Ә нигә соң аны “Татарстан – Яңа гасыр” каналы көне-төне күрсәтми? Сыйфаты әллә ни булмаган тәр­җемә мультфильмнарга караганда үзебезнекенә өстенлек бирү һәрьяклап отышлы тү­гелмени?

– “Яңа гасыр”да безнең мульт­фильмнар күрсәтелә. Әмма шундый сорау туган икән, димәк, ул аз күләмдә экранга чыга. Әгәр сез испан телен өйрәнергә, аның мәдәнияте белән танышырга уйлагансыз икән, сез Голливудның испанчага тәрҗемә иткән мульт­фильмнарын карамаячаксыз бит инде, чын испанчасын табарга тыры­шачаксыз. Ә бездә никтер татар мәдәниятен, телен тәрҗемә әсәрләре аша өйрәнеп була, ди­гән фикер яши. Бу уңайдан мәш­һүр аниматор Александр Татарский сүзләрен ките­рәсем ки­лә: “Әгәр син кытай кроссов­ка­­сын киясең икән, син әле кытай дигән сүз түгел. Әгәр кытай мультфильм­нарын карый­сың икән, рус мә­дәниятен өйрәнә ал­мая­чаксың”. Бу гыйбарәне үзе­безгә авыштырсак, болай килеп чыга: “Татарчага тәрҗемә ител­гән рус мульт­фильмнарын карап, татар баласы үстереп булмый”. Чөнки мультфильм ул – синтетик сәнгать. Чебурашка әкиятенә “Симпсон”­ны кертеп булмаган кебе­к, мульт­фильмның да телен алмаштырып булмый. Дөрес, телеканал аша мультфильмнарны халыкка тарату эше акрын бара. Әмма без интернет киңлеклә­рендә бит. Без­нең иҗат белән www.balarf.ru сайтында таны­шып була. Анда көнгә уртача 4-5 мең кеше була икән, бу безнең танылуыбызга дәлил булып тора.