Яңа елмы, Нардуганмы? (Безнең әби-бабайлар Яңа елны ничек бәйрәм иткәннәр)

Соңгы елларда Яңа ел бәйрәме күпләр өчен шампан шәрабе, өстәл тулы ризык, төне буе уйнап-бию булып күңелдә кала. Бала-чага бакчада, мәктәптә Кыш бабай, Кар кызы белән очраша. Әкрен генә чит ил традицияләре дә ныклап урнаша башлады. Мәсәлән, кайберәүләр бүләкләрне чыршы төбенә күмеп куялар.

Яңа елны каршылау йолаларының да заман белән үзгәрүе – табигый күренеш. Ләкин үзебезнең татар халкына гына хас йолаларны гасырлар бүләге итеп сак­лыйсы иде. Элекке елларда Яңа елны каршылау гореф-гадәтләре бүгенгеләргә охшаганмы? Аларда аерма бармы? Безгә генә хас йолалар яшиме әле? Шул максат белән Аксубай районының Яңа Үзи авылына барып анда яшәүче әби-апалар белән очрашасы иттем.

Геройларымның яшьләре бик җитди: Сибгатуллина Фатыйма Минвәли кызына 92 яшь, Вә­лиәхмәтова Миңнеруй әби Шә­фикъ кызы 87 яшендә. Узган гасыр башында туган кешеләр. Бу әбиләр үзләренең олы яшь­ләре, озын гомер итүләре белән генә дә зур хөрмәт уяталар. Аларда ниндидер күңел чисталыгы, гел шөкер итеп яшәүләре белән үзләренә тартып торалар. Яңа ел турында сорау­ла­рыңа җавапны гомер юллары­ның бихисап вакыйгаларына бәйләп сөй­лиләр.

Фатыйма әби бүген ялгызы гына, чиста, матур өйдә гомер итә. Аны күршеләре Наҗия һәм Рамил Исакаевлар карап торалар. Сап-сары кәрәз төсендәге, бернинди буяуга батырылмаган ап-ак чиста җылы өйдә, дөнья­сына шөкер итеп, күр­ше­лә­ренә, авылдашларына рәхмәт укып яши әбекәй. Минем Яңа ел турындагы сорауларым әбе­кәй­нең хәсрәтләрен дә кузгатты бугай. Аның өч баласы булган, өчесе дә нарасый вакытларында ук үл­гәннәр. Олы баласын табар вакыт җиткән көннәрдә – Яңа ел ти­рәсендә кер чайкарга төшкәч, аягы таеп китеп, Идел елгасында уелган бәкегә чума ул. Якында эшләүче урыс агайлары тартып та чыгаралар, тик сабые гына исән туа алмый. Ире Шәяздан абый исә сугыштан әйләнеп кайтмый.

– Сугышка хәтле Ленинградтан ары Северостройда тордык. Яна елны төрле халык төрлечә каршылый иде. Без – татарлар тыйнаграк идек шул, – ди әбе­кәй.

1914 елда туган кешенең бала чагында ниндирәк булды икән соң ул Яңа елны каршылау? Балачак Яңа еллары әби күңелендә инде тоныкланган. Алай да бәй­рәм рухы сеңгән мизгелләр аның хәтерендә җемелдәп алды. “Пе­шеренә-төшеренә иде әни­ләр, без­гә  –бала-чагага тәм-том би­рәләр иде”, – диде Фатыйма әби.

Миңнеруй әби Үзи авы­лының фельдшеры булып эш­ләүче кызы Гөлнур Фатыйховада яши. Мин кергәндә әби дисбесен тартып укып утыра иде. Әбисен, әнисен тамашачы итеп Яңа ел шигырь­ләрен сөй­ләүче, Кыш бабай, Кар кызы булып уйнаучы оныгы Нургизә дә бар. Кызыкай икенче сыйныфта гына укый. Әле әбисе, әле әнисен барып үбеп, колакларына нидер пышылдап, бәйрәм шатлыгы белән очынып йөри ул. Әбисе бала чагындагы Яңа ел бәй­рәмен искә төшергәндә аның итәгенә үк менеп, һәр сүзен йотып утырды. 1926 елда туган Миңнеруй әбинең бала чагында узган Яңа ел бәй­рәм­нәре Фатыйма әбинең истә­лекләренә охшаган.

– Яңа елны без әти-әниләр белән догалар укып көтә идек. Догаларны аякка баскан беребез әтиләргә карап өйрәнә идек. Үзебез дә Кыш бабай булып киенә идек. Бүләк алганнарымны хәтерлим. Кыш бабай миңа үзе ясаган чәчәкләр (кар бөр­теге) биргән иде. Ул вакытта конфетлар да матур иде. Мин 1927 елда салынган унъеллык мәк­тәптә укыдым. Мәктәптә чыршы куялар иде. Өйдә чыршы куйганны хәтерләмим. Олылар Яңа елны өйдә каршылый. Алар аны Нардуган бәйрәме диләр иде. Яңа елда әни ике таба белән күп итеп мич коймагы, йомырка пе­шерә иде. Без сеңлем белән әтинең тезендә утырабыз. Безгә савыт белән шул коймак­ларны тоттыра иде дә: “Барыгыз, тирә-күршегә шушы күч­тәнәч­ләрне өләшегез, киләсе елда тормышлар мул, тыныч булсын”, – ди. Без карга батып, битлек киеп, бөтен күр­шеләргә йөреп чыгабыз. Ә күршеләр безгә өстенә бәрәңге яккан кабартма, тәм-том биреп чыгаралар. Әни биргән савытларны без тутырып кайтабыз да барыбыз бергә чәй эчәбез. Ә сугыш вакытында әрекмән кой­мак­ларын пешереп, әни күрше­ләр­не сыйлый иде“, – дип сөйләде Миңнеруй әби. Менә бу бәхетле минутларны әбинең хәтереннән кырык өч яшеннән кызы кебек тол калып (Гөлнур ханымның ире Рәшит тә вафат булган), колхоз­ның чөген­дер, суган басуларында узган авыр хезмәт еллары да юа алмаган.

Бу гаиләнең ишеге һич ябылмый. Әнә күрше чуаш авылыннан авыру ханым Тамара килеп керде. Аңа табындагы бар нәр­сәдән өлеш чыгарып, сәдака бирделәр. Мин әби белән әңгәмә корган арада Гөл­нур ханым авыру авылдашына барып укол кадап килде. Мәка­ләмдәге әби­ләр­дән безгә – Гөлнур ханым белән минем буыныма, ә бездән исә замана баласы Нургизәгә күчеп килүче, гасырдан-гасырга тапшырылып, татар халкының кунакчыллыгын, татулыгын, рух матурлыгын саклаган матур йоласы   –Нардуганы яшәүгә көч биреп, хәсрәтләрне оныттырып дә­вам итә.