Рамил Курамшинга 65 яшь

16 июльдә күренекле якташыбыз, Татарстанның халык артисты Рамил Курамшинга 65 яшь тула. Без аны олы юбилее белән котлыйбыз. Аңа исәнлек-саулык, киләчәктә дә иҗади уңышлар теләп калабыз һәм укучылар игътибарына Татарстанның халык шагыйре Роберт Миңнуллинның мәкаләсен тәкъдим итәбез.

Рамил Курамшин белән рәхәтләнеп сөйләшеп була. Әдәбият-сәнгать, җыр-моң турында, үзебезнең мәдәният әһелләре турында. Югыйсә, хәзер бит бер-беребез белән очрашканда күбрәк юк-бар турында гәпләшәсең, дөньядан зарланасың. Шуның белән бетте китте. Рамил андый түгел. Сәнгатебез өчен борчылып, аның проблемаларын тирән кичереп яшәүче зыялыларыбызның берсе һәм сирәге дип беләм мин аны. Зыялы дип яздым да уйга калдым. Күпме соң алар бездә андый зыялылар? Юк шул, күп түгел. Зыялы исемен күтәреп йөрүчеләрнең дә кайберләре сөйләшә башласа, авызларыннан бәрәңгеләре күренә башлый. Кая инде ул милләт, халык кайгысын кайгыртып йөрүләр. Йөрсәләр дә иң элек үзләрен күрсәтергә, нидер эләктереп калырга гына. Рамил исәк чәчрәп чыкмас, юкка-барга лаф ормас, мин дип күкрәк какмас. Әмма үз эшен ихластан эшләр: баянда уйнар, көйләр язар, җырлар башкарыр. Инде болары гына аз тоелса, эчендәге бөтен борчылуларын газета-журналларга мәкалә итеп бастырыр. Инде алай да җанына урын тапмаса, халык кайнаган бәйрәмнәргә, митингларга чыгып китәр. Шул мөстәкыйльлек өчен барган көрәш уртасында үзенә җан тынычлыгы табар. Хәер, җан тынычлыгы төшкә дә керми инде ул хәзер. Бигрәк тә Рамил Курамшин шикелле милләт җанлы зыялыларга.

Ул миңа элекке өлкән буын сәнгать вәкилләренең соңгы могиканы итеп тоела. Үз-үзен тотышы, иҗаты һәм кылган гамәлләре турында уйлап әйтәм мин моны. Инде арабыздан китеп барган Гөлсем Сөләйманова, Зифа Басыйрова, Азат Аббасов, Рокыя Ибраһимова, Мөхтәр Әхмәдиев, якташы Рәшит Ваһапов кебек атаклы җырчыларны, музыкантларны үзенең кумирлары итеп исәпләвеннән, аларның иҗатыннан өйрәнеп олы сәнгатькә килүеннәндер ул. Рамил белән күпме сөйләшкән булды, телендә – шулар гына. Ул алардан сәнгатькә мәхәббәтне мирас итеп алган, бүгенгә китереп җиткергән. Билгеле инде, киләчәк өчен.

Илленче, алтмышынчы елларда чәчәк аткан олы сәнгать дөньясыннан аерыла алмавы аркасындадыр, Рамил Курамшин консерватив (яхшы мәгънәсендә) карашлы кеше. Иҗатында да, сәхнәдә дә сизелә ул. Бигрәк тә бүгенге җыр сәнгатенә булгакн мөнәсәбәтендә. Яңа исемнәргә сак карый, эстрада йолдызларына бик исе китми. Аларның күбесе үзләренең моңсыз тавышлары, үз-үзләрен тотышлары белән Рамилнең ачуын гына кабарта. Көнбатыштан, урыстан кергән «массовый культура» үрнәкләренә ияреп җырлаучыларга кинаяле, мыскыллы көлү белән генә бәя бирә. Кайчакларда кискенрәк фикерләр әйтеп ташласа да, аның белән килешми дә булмый. Аның профессиональ сизгерлеге, җыр сәнгатендәге нечкә тоемлавы күпләрне көнләштерерлек, объективлыгы исә күп иҗатташларына үрнәк булырлык. Бу аның Салих Сәйдәшевне дә, Нәҗип Җиһановны да бердәй олылавында ачык чагыла. Югыйсә, Җиһановны бетереп ташлап, шуның исәбенә Сәйдәшне күтәрүчеләр дә бар бездә. Бер сөйләшеп утырганда Рамил белән шулар хакында озаклап фикер алышкан идек. Шул чакта мин аның киң карашлы музыка белгече булуын да аңлаган идем.

Рамилдәге профессиональлек һәм универсальлек аеруча сокландыра мине. Без аны, гадәттә, татарның атаклы баянчысы дип беләбез. Биредә аның үз музыкаль алымы, үз моңы, үз темпераменты бар. ул уйнаган көйләрне әллә каян таныйсың. Әйтерсең лә, осталыкны гына түгел, баянның үзен дә ул Мөхтәр Әхмәдиевләрдән алып калган. Татар моңына бик тә килешеп торган, татарның үзенеке булып киткән табигый тавышлы бу уен коралы Рамилнең кулларында нинди генә рәвешләргә керми дә, нинди генә моңнар чыгармый. Баянның ул бөтен мөмкинлекләрен файдаланырга тырыша. Бу урында күптән түгел генә безнең арабыздан киткән мәшһүр язучыбыз Туфан Миңнуллинның публицистик мәкаләләреннән тупланган һәм «Утырып уйлар уйладым» дип аталган китабыннан (2005 елда басылып чыккан) Рамилгә багышланган язмасын китерү урынлы булыр. «Җанга мунча» дип аталган язмасында ул болай ди: «Рамил Курамшин баянда татар көйләрен уйный. Әсәрләнеп тыңлыйм, керләнгән тәнне мунчада юганнан соң тән ничек рәхәтләнеп китсә, минем җанымны да шул көйләр «юып» чистарта, пакъли. Котсыз авазлардан җыеп ясалган шырдый-бырдый көйләр югала, корымланган, сөрем кунган, керләнгән җан иркен сулыш ала башлый. Күңелгә моң тула, яшисе килә, сүнеп барган өмет кабына. Шушы рәхәтлектән мәхрүм милләттәшләремне кызганып куям». Әйе, Туфан ага әйтсә, берәгәйле итеп әйтә иде шул...

Рамил Курамшин баянчы да, җырчы да. Үзе уйнап, үзе җырлаучылар яңалык түгел ансы. Әмма аларның күбесе, гадәттә, йә җырчы буларак, йә баянчы буларак үзешчән дәрәҗәсендә генә була. Рамилнең чыгышлары исә профессиональ баянчы белән профессиональ җырчыныкы. Бер концерт вакытында Рамилнең чыгышын атаклы җырчы Гали Ильясов белән караган идек. Аның: «Монда кайсын тыңларга белмәссең: җырчысынмы, баянчысынмы?» – дигәне истә калган. Моны, әлбәттә, соклану сүзләре дип кабул итергә кирәк. Үз коллегаларыңнан мактау сүзләрен сирәк ишетергә туры килә бит.

Рамилнең җырлый башлавына, һичшиксез, Илһам Шакировның тәэсире зур булган. 20 елга якын мәшһүр җырчыбызның баянчысы булып эшләү, Олы Иҗат, Сихри Моң дөньясында кайнау, шул Иҗатны, Моңны тудыруда турыдан-туры катнашу... Хәер, Илһам янында бер ул гына эшләде мени? Берсе дә җырчы булып китмәде бит. Димәк, хикмәт анда гына түгелдер. Шулай да... Илһамның тәэсирен берничек тә кире кагып булмый. Рамил үзе дә миңа: «Әгәрдә ки Илһам абый белән бергә эшләмәгән булсам, җырлыйм дип авызымны да ачып карамаган булыр идем бәлки», - дип әйткәне бар иде.

Рамил халкыбызның сирәк башкарыла торган катлаулы һәм моңлы җырларына ешрак мөрәҗәгать итә. Әйтик, «Озын су өсте», «Кара урман», «Шахтёр көе моңлы диләр» җырлары. Аның бу җырларга тотынуы әлеге җырларның гомерен озайту, яңарту, баету ул. Андагы моң – борынгы моң. Ераклардан, үзенең туган якларыннан (Түбән Новгород өлкәсеннән ул) ияреп килгән, шунда сакланган, еллар, гасырлар дәвамында да үзгәрешсез калган, консервацияләнгән бер аһәң. Ул халкыбыз җырларын җырлаганда үзенең моңын, үзенең кичерешләрен, сагыш-моңнарын да кушып җибәрә. Ул башкарган җырлардагы бормалар, мелизмнар гаҗәеп тә милли, гаҗәеп тә үзенчәлекле, үзенеке. Аның җырлар яза башлавы да үзе башкарган җырларга сыеша алмавыннан, җаныннан ташып чыккан моңнарны кая куярга белмәвеннән килгәндер, мөгаен. Аның үз җырлары да халкыбыз җырларына аһәңдәш.

Рамил Курамшинны бүгенге эстрада йолдызлары арасында күрмәссең. Аның татар сәнгатендәге миссиясе югарырак, җаваплырак. Сәхнәдә, радио-телевидениедә, хәтта язучылык, журналистлык хезмәтендә дә үзешчәнлек (начар мәгънәсендә) хупланганда, яшьләрне аңгыралата торган сорылык, төссезлек хөкем сөргәндә Рамилнең профессиональлеге, осталыгы, виртуозлыгы аеруча күзгә күренә. Ул чын мәгънәсендә халыкчан талант, халык таланты. Татар сәнгатендәге фидакарь хезмәтләре өчен татар баянчылары арасында беренче булып аңа «Татарстанның халык артисты» дигән мәртәбәле исем бирелүе дә моңа саллы дәлил булып тора.