РАФАИЛ ХӘКИМОВ ҺӘМ ӘХМӘТ МАЗҺАРОВ КАРАШЛАРЫ

Көньяк Осетия һәм Абхазия Республикаларының бәйсезлек игълан итүе һәм аларны Россиянең тануы көн кадагындагы сәяси вакыйга булып кала. Сез бу вәзгыятьне ничек бәялисез? – дип без ТР Президентының сәяси мәсьәләләр буенча элеккеге киңәшчесе, Ш.Мәрҗани исемендәге Тарих институты директоры Рафаил Хәкимовка һәм Татарстан Фәннәр академиясе президенты Әхмәт Мазһаровка мөрәҗәгать иттек.

Рафаил Хәкимов:

– Көньяк Осетия белән Абхазиянең статусы мәсьәләсе озак еллар чишелми килде. Аны ничек тә чишәргә кирәк иде. Халыкара оешмалар да, бу булды, теге булды, дип ничектер читтәнрәк карап торды. Алай булмый ул. 90 меңлеме, азракмы, барыбер аерым бер халык. Аларның дәүләтчелек мәсьәләсен хәл итәргә кирәк.

Миңа калса, Россия дә бу мәсьәләне әллә кайчан чишәргә тиеш иде. Сугышсыз, тыныч кына хәл итәргә мөмкин иде бит. Үз вакытында Шеварднадзе сугышып карады да, бәлкем федерация оештырырга кирәктер, дип тәкъдим итте. Яхшы фикер иде бу. Тик ул тормышка ашмады. Грузиядә күп кенә сәясәтчеләр федерализмга каршы булды. Федерация оештырган булсалар, бу четерекле мәсьәләне матур гына чишкән булырлар иде. 

Дөрес, Россиянең бу республикаларны тануы күпмедер күләмдә илебезне изоляциягә китерә башлады. Ансат мәсьәлә түгел бу. Дипломатия дип атала мондый эшләр. Әнә Словенияне тиз таныдылар. Тыныч кына, әкрен генә үз дигәненә иреште ул. Хорватия мөстәкыйльлекне авыррак алды. Босниядә исә сугышсыз гына хәл итә алмадылар. Мине борчыган нәрсә тану-танымау гына түгел. Әнә Төньяк Кипр Төрек Жөмһүрияте үзенчә яшәп ята. Ничек яшисең бит, киләчәгеңне ничегрәк күзаллыйсың?! Акча табарга кирәк. Әлеге дә баягы Цхинвалида аэропорт та юк. Ничек инде аэропортсыз яшисең?! Без Татарстанда нинди аэропорт салыйк икән, булганын ничек киңәйтик, яхшыртыйк, дип уйланабыз. Анда гомумән юк. Таулы Алтай Республикасында да шундый ук хәл. Як-40 та килеп төшә алмый. Үзләре, уртак проектлар хакында сөйләшик, диләр. Югыйсә, аэропорт салудан башларга кирәк бит. Аэропорт кору өчен 10 миллион сум акча кирәк, диләр. Доллармы, дип сорыйм. 10 миллион хакында сүз бара икән.

Халкыңның киләчәге турында уйларга кирәк. Фәкать Россия бюджетына гына исәп тоталармы, әллә үзләре мөстәкыйль яшәргә җыеналармы? Четерекле мәсьәлә бу. Ярый, бүген ашарларына бардыр. Әмма гуманитар ярдәм бүген бар, иртәгә булмаска мөмкин. Сугыш беткәч, тынычлык урнашкач, оныталар. Иминлек турында, киләчәктә ничек яшәрбез, дип уйларга кирәк иң элек.

Әхмәт Мазһаров:

– Килеп чыккан вәзгыять нәтиҗәсендә Көнбатыш белән каршылык көчәер дип уйлыйм мин. Ләкин ярты елдан бу конфликт бетәчәк. Чөнки бүген бер илнең дә бик озак капма-каршы тору мөмкинлеге юк. Россия – Европага, Европа Россиягә кирәк.

Җир шары бик кечкенә. Озаклап сугышырга вакыт та, байлык та, көч тә калмады. Бөтенесе бер-берсенә бик нык бәйле. Хәзерге вакытта 2 миллиард кешенең ашарына җитми. Безнең илдәге барча халык та бай яшәми, халыкның 50 проценты фәкыйрь. Бездә генә түгел, бар илләрдә дә шундый хәл. Һәр дәүләт үз халкын кайгыртырга тиеш. Шуңа күрә сәясәтчеләрнең акылы җитәр дип уйлыйм. Ызгышмыйча бергә яшәү, сөйләшү, килешү зарур. Шул ук вакытта бер халыкны да икенче халыктан җәберләттерергә юл куймаска кирәк.