|
|
Бүген кемнәр туган
|
|
Архив
|
20.09.2011 Бәйрәм
Тынгысызлык, яки Әйткән сүзеңне үтәсәң генә, башкалардан таләп итә аласың...Дистә еллар дәвамында “Мәдәни җомга” газетасында “И туган тел...” кушымтасын алып барган, “Татарстан” радиосында “Тел күрке – сүз” тапшыруының даими авторы, филология фәннәре докторы Илдар Мәлик улы Низамовның татар теленең үсеш этапларына керткән өлешен бәһаләп бетерерлек кенә түгел. Бер утырып сөйләшү генә дә җитми моның өчен. Илдар абый белән ешрак аралашырга кирәк, чөнки ул – бик кызыклы әңгәмәдәш. Ул укыткан күпсанлы студентлар да остазлары сөйләгән сүзләрнең дөрес һәм кирәк булуын бик яхшы аңлый. – Сезнең галим, тынгысыз публицист икәнегезне яхшы беләбез. Ә менә парчаларыгызны укыганда эчке дөньягыз тагын да ачыла кебек...
– 1979 елны Язучылар берлегенә парчалар китабы белән кабул иттеләр. Анда кешенең халәте, табигать белән аралашу, үзара бәйләнеше сурәтләнә. Фикер журналистларча кыска итеп бирелә, язучыларча тәфсилләп языла. Парчаны әдәбият белән журналистиканы үрә торган үзенчәлекле жанр дип санарга була. Журналист халәте белән язучылык эше Тукайдан башланган. Аның балалар өчен язылган кыска хикәятләре – барысы да парча. Табигать белән бәйләп биргән язмаларым биш-алты җыентыкка җыелды инде. Әле дә язам. Матбугатта басылып тора. Шулай да бүген күбрәк фәнни юнәлештә шөгыльләнергә туры килә.
– Илдар абый, сез публицистик фикерне җиткерү, полемика җәһәтеннән интернетны да оста файдаланасыз. Яңа төр аралашу чарасы сезне канәгатьләндерәме?
– Интернетның аудиториясе колачлырак. Шул ук вакытта мине андагы сөйләмнең сыйфаты борчый, бу хакта язып та чыктым. Аның да штампка әйләнү куркынычы бар. Әйтик, бәхәсләрдә бер үк кеше катнаша, әйтү формасы ягыннан да бертөрлерәк. Дөрес, техник сәбәпләр, технологиягә бәйле хаталар күбрәк. Интернетны публицистика белән бәйләдегез. Фикер алышуның, бәхәсләшү мөмкинлекләренең колачлы булуы ягыннан интернет, әлбәттә, көчлерәк. Әйтик, “Ватаным Татарстан”га хатлар күп килә. Тик аларны бирергә теләсәләр дә, урын чикләнгән, шулай да хатлар сәхифәсенә атнага бер урын бирелә. “Татарстан яшьләре”нә зур рәхмәт, укучы хатларына урыны мулдан. Шулай да интернетта аралашу тизрәк, активрак бара. Сайтларның төрле төбәктән (Самара, Ырынбур, Уфа сайтларын күзәтәм) булуы да интернет сөйләмен баета. Фикерләү колачы тараймасын иде, темалар төрләнсен иде. Шул вакытта татар интернет сөйләме дә төрләнәчәк, сүз байлыгы мулрак эшкә җигеләчәк.
– Илдар абый, татар телен саклап калу өчен нинди чаралар кирәк дип уйлыйсыз?
– Иң элек телне саклау, кулланышын арттыруны күздә тоткан законнарның эшләве кирәк. Конституциядә татар теле – дәүләт теле, дип конкретлаштырылган икән, ул гамәлдә дә үтәлергә тиеш. Ягъни дәүләт халык белән шул телдә аралашырга тиеш дигән сүз. Моның өчен сөйләм ихтыяҗы булдыру – аның бурычы. Тел тулысынча кулланылышта калсын өчен иҗтимагый шартлар кирәк. Ана телен кулланырга ихтыяҗ булырга тиеш. Ихтыяҗ булган очракларда аның үтәлүе зарур. Әйтик, кәләпүш, милли аяк киемнәрен җитештерделәр, алар рекламланган текстны татар басмасына урысча язып китерәләр. Тик газета аның татарча китерелүен таләп итми, үзегез үк тәрҗемә итеп утырасыз.
– Туган-үскән җирегез – Әтнә якларында еш булуыгызны беләбез. Авыл табигате тарта, күрәсең.
– Әтнә ягы бик үзенчәлекле. Елгалар, буалар күп. Табигатьнең үзгәлеге журналист, язучы иҗатына ярдәм генә итә. Эчке кичерешләр парчаларда чагыла. Табигать җанлы кешеләр белән аралашу бик баета. Тик хәзер табигать белән аралашу сүрелде. Мине бу бик борчый. Телевизордан, компьютердан аерыла алмыйлар. Югыйсә тынгысызлык, хәрәкәт, дөньяны белергә омтылу, туган җиргә якын булу яшь кешене баета гына бит. Күзәтеп йөрим: балыкка килгән балаларның кулында гел пакет була. Ә минекендә чиләк, анда балык үлми. Авыл тормышы балаларны, оныкларны хезмәт белән тәрбияләргә булыша. Анда ялкауланып ятарга һич вакыт юк. Бакчада кайнашабыз. Балалар белән җиләккә йөрибез. Чишмәдән су ташып эчәбез.
– Барысына да ничек өлгерәсез?
– Табигатьне аңлаганда, эшләгән эшеңнән тәм табып яшәгәндә күңелле ул. Вакыт та табыла.
– Сезне бик таләпчән укытучы, үз сүзен әйтә торган кеше буларак беләбез. Ә менә оныкларыгызга нинди бабай икән сез?
– Бала үз шөгыленә, эшенә бәяне белергә, гадел бәя алуына ышанып яшәргә тиеш. Без малай да, кызлар да үстердек. Чыбык-каешка кадәр үк барганыбыз булмады. Тәрбия күбрәк әни кешедән килә дип уйлыйм. Әти исә үз мисалы аша үрнәк күрсәтүче. Әйткән сүзеңне үтәсәң, алардан да шуны таләп итә аласың.
Редакциядән:
Бу көннәрдә “Ватаным Татарстан” газетасының элеккеге хезмәткәре, филология фәннәре докторы Илдар Мәлик улы Низамовның түгәрәк юбилее. Тынгысыз каләмдәшебезне, яшь буын журналистлар әзерләүче остазны юбилее белән чын күңелебездән котлыйбыз, исәнлек-саулык, иҗат уңышлары, күңел тынычлыгы телибез.
Рәсимә МУЛЛАЯНОВА |
Иң күп укылган
|