поиск новостей
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
  • 13.04 Яратам! Бетте-китте! Тинчурин театры, 17:00
  • 14.04 Полиционер. Тинчурин театры, 17:00
Бүген кемнәр туган
  • 29 Март
  • Шәкүр - җырчы
  • Рөстәм Абязов - дирижер
  • Илфат Фәйзрахманов - журналист
  • Мөхәммәт Сабиров (1932-2015) - дәүләт эшлеклесе
  • Айгөл Хәйри - җырчы
  • Ринат Хәйретдинов - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
08.08.2011 Мәдәният

Тоз илендә тозланып

Соль-Илецк турында сүз чыккач, кемдер андагы күлләрнең сихәте турында сокланып сөйли, ә кайберәүләр аның пычрак-лыгын искә ала. Шулай да нинди җир икән соң ул Тоз иле?

Курорт дисәң...

 

Әллә ни зур булмаган, район үзәген хәтерләткән бу шәһәрнең халкы Развал, Дунино, Тозлык (Тузлучное) ди­гән минералларга бай күлләргә дәваланырга килгән халык исәбенә яши кебек. Чөнки курортка җитәрәк (җирле халык курорт дип атаса да, шәһәрне курорт итәр өчен шактый тырышырга кирәк әле) берничә чакрым кала, юл кырыенда бүлмә, фатир, йорт тәкъдим иткән кешеләрнең күплегенә исең китәрлек. Алар барысы да үзләренең йорт-җирләрен мактый, бары тик аңарда торганда гына яхшы булачагына ышандыра. Сүз уңаеннан, Соль-Илецкига Татарстанның һәр шәһәреннән диярлек шәхси автобуслар йөреп тора. Казан вокзалыннан да Казан – Соль-Илецк рейсы ачылган.

 

Шунысы кызык, Соль-Илецкиның үз “Ташкент”ы бар. Халык арасында ул икегә бүлеп йөртелә. Күбесенчә руслар торган якны (ә анда башлыча коттеджлар тө­зелгән, асфальт юл үткә­релгән, су кертелгән), “Ак як” дип йөртсәләр, казахлар торган якны “Ташкент” дип атыйлар икән. Биредә базар кайный, өч тәрәзәле агач йортлар, айлы манаралар белән бизәлгән такта капкалар күзгә ташлана. Бу якта ял итүче­ләргә бүлмәләрне дә шактый очсызга тапшыралар. Ник дигәндә, җир идәнле җәйге аш бүлмәсеннән, дәү мичле тар бүлмәләрдән торган йорт­ларга килгән кеше­ләрне башкача кызыктырып та булмый. Өстәвенә күпчелек йорт­ларда хуҗалар суны да үзләре ташый, газның да баллонлысын гына куллана. Ә инде кеше өстендә яшәргә телә­мәгәннәргә ку­накханәне (өч кешелек бүлмә тәүлегенә 3 мең сум тора) һәм санаторийны тәкъдим итеп була. “Ак як”та тору бәясе бер кешегә 200-250 сум тәшкил итсә, “Таш­кент”та – 100-150 сум.

 

Файдасы

 

Диңгездән 120 метр биек­лектә урнашкан һәм 53 гектар мәйданны биләгән күлләрне составы, температурасы һәм дәвалау үзенчәлеге буенча уникаль диләр. Аларның ләмен, таш тозын, рапасын (рассол) элек-электән актив файдаланганнар. Ә Соль-Илецк тозының аклыгын һәм дым үткәрмәвен М. Ломоносов та билгеләп үткән булган. 123 еллык Развал күле бигрәк тә үзенчәлекле. Кайчандыр аның урынында Тоз түбә һәм гипс таулары булган. Алар арасыннан Песчанка дигән елга аккан. Ә аннан соң җир убылу нәтиҗәсендә Развал күле барлыкка килгән. Аны көчле биоэнергетикага ия дип саныйлар, мөселманнар исә июньнең өченче атнасында биредә кече хаҗ оештыралар. Аннан соң тоз тавында корбан чалына һәм казаннар асыла. Ходайдан сәламәтлек сорап килгән кеше җиде казаннан өчәр йотым шулпа эчәргә тиеш, дигән йола да саклана биредә.

 

Развал күленең файдасын чагыштыруда карасак, минераллыгы литрына 305 грамм туры килә. Рапаның тыгызлыгы исә бер квадрат сантиметр-га 1,2 грамм исәпләнә. Пермь өлкәсендәге Усть-Кач­ка, Америкадагы Зур тозлы күл, Синайдагы Кояшлы күл, Гер­маниядәге Висбаден сулыгы, Израильдәге Үле диңгез дә якынча шундый тыгызлыкка ия. Менә шуңа күрә монда бернинди тере организм яки үсемлек үсә алмый. Өстәвенә су үзеннән-үзе чистарыну үзлегенә ия. Сулыкта кеше иң күп чагында да ул 10-12 сәгать эчендә тулысынча чистарына. Шуңа күрә 7 гектар җирне генә биләп торса да, күл берничек тә пычрана, биредә холера кебек куркыныч чирләр үрчи алмый.

 

Халык чыннан да дәвала­нуга өмет итеп килә. Яр буенда тәннәре бозылган яки кул-аяклары зәгыйфь кешеләр шактый. Күл нәкъ менә тән һәм терәк-хәрәкәт авырулары өчен файдалы да инде.

 

Тузлучное дигән күл ләме белән файдалы. Әмма ләм сылап үтәли җилдә басып торып кына нәтиҗәгә ирешеп булмый икән. Хуҗабикәбез Лидия ханым әйтүенчә, аның бик тыныч эссе көнне авырткан урынга сыларга һәм целлофан пакет, чүпрәк белән урап кояшта кызынсаң гына сихәте бар. Дунино дигән күл суда бромның күплеге белән аерылып тора. Анысы нерв авыруларыннан, иммунитеты какшаганнар өчен кулай. Табиблар исә су һәм һава ванналарын чиратлаштырырга һәм икесендә дә егерме минуттан да артыграк юанмаска киңәш итә.

 

Кайчан барырга?

 

Биредә июньдә үк су коенырга ярый. Ә иң кызган чак июль ае һәм августның беренче яртысына туры килә. Курорт хезмәткәрләре әйтүенә караганда, пляжлар бер көнгә уртача 20-26 мең кешене кабул итә. Без машина номерлары буенча, Татарстан, Башкортстан, Самара, Чилә­бе, Петербург, Кавказ һәм Себер төбәкләреннән кеше күп килә икән, дип гөманладык. Августта халык күплеге карбыз сезонының башлануы белән дә аңлатыла. Июльдә парникта үстерелгән, бәләкәй карбызлар сатуга чыкса да, җирле халык аларны өнәп бетерми. Иң файдалысы һәм татлысы кырда (бахчаларда) тәгәрәп үскәне, ди алар. Монда карбыз, кавын бик күп үстерелгәнгә, сезон ахырында алар шалкан бәясенә генә кала. Димәк, тозлы күлләр белән генә чикләнмичә, ка­вын-карбыз ашап дәвалану форсаты да чыга.

 

Өч елдан соң

 

Биредә өч ел элек булган идем. Шактый уңай үзгәрешләрне күреп сөендем. Берен­чедән, күпләр санитария ка­гыйдәләренә туры килми дип зарланган чатырлар сүтелгән. Алар урынына яңалары салынып ята. “Азия” дигән бөтен уңайлыклары булган кондиционерлы зур гына кафе ачылган. Яшеллеккә, агач-куакка саран табигатьле далада суынып чыгарга бусы да бик ярап куйды. Күл тирә­сендә чүпне даими чистартып тору оештырылган. Кайту юлындагы бәдрәфнең бикле булуы һәм кафе эчендәге юыну бүлмә­ләренең еш кына ватылуы гына кәефне төшерде. Тозлы күлдән соң коену өчен яңа душлар корып куйганнар. Чиста, пөхтә, суы гына үзәккә үтәрлек салкын.

 

Өч ел элек шәһәр урамнары, парклары күңелне тарт-мый иде. Быел урамнар чәчәккә күмелгән, паркларның да шактый өлеше корыган агачтан, чүп-чардан арындырылган. Агач төпләрен чәчәк вазаларына әверелде­реп, эскәмия янәшәләренә агач сыннар урнаштырганнар. Кыл уртада балалар өчен мәйданчык, кафе төзелеше башланган. Төбәк музее эшчәнлеге бермә-бер алга киткән. Биредә шәһәр тарихын, тоз шахталары оешуны тәфсилләп өйрәнеп була.

 

Халыкка ни җитми?

 

Халык күлләрнең шәхси кулларга төшүенә канәгать түгел. Ничек инде кендек каның тамган, тирең түгелгән җирнең кыл уртасын тимер койма белән әйләндереп, су коену өчен акча түләп кереп була, ди алар. Кунаклар да бушлай файдалансын, болай да эшмәкәрләр кафелары, кунакханәләре белән байтак файда ала бит инде, дип аптырыйлар. Коймалар тотылганчы кызыграк иде, дип уфтана хуҗабикәбез: “Хәзер тоз шахтасына экскурсияләр дә бетерелде. Диварлар корып күп нәрсәне адәм күзеннән яшерделәр”, – диде ул. Узган ел бу уңайдан халык шактый шаулаган. Шул сәбәпле вакытлыча күлгә керү түләүләрен дә бетергәннәр. Әмма быел түләү кире кайтарылган. Ә халыкның дәгъвасын әлегәчә өлкә суды өйрәнә.

 

Җирле халыкның тагын бер үтенече бар: кунаклар су тирәсен пычратмасын иде, ди алар. Элек-электән рәхмәт йөзеннән күлгә тәң­кәләр ташлау гадәте калган. Ханнар, патшалар заманыннан бирле күл төбендә байтак байлык тупланган дигән сүзләр дә йөри. Ә менә биредә үзен тәртипсез тоткан кешегә күлнең бер файдасы да юк икән.


Гөлинә ХИСАМЕТДИНОВА
Ватаным Татарстан
№ 146 | 06.08.2011
Ватаным Татарстан печать

▲ Өскә
 
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»