Асылыбызга кайту

Хәтерләсәгез, моннан берничә ел элек җыр фестивальләре, бәйгеләр яңгырдан соң үсеп чыкан гөмбәләр кебек күбәеп китте. Шунысы кызык, аларның һәммәсендә дә бер үк кешеләр катнаша иде. Бер фестивальнең икенчесеннән нинди аермасы барлыгын юньле-башлы аңлый да алмадык.

Тора-бара вакыт аларның барысын да үз урынына куйды. Кайберләре бөтенләй юкка чыкты, кайбер оештыручылар исә, җырчылар ел да тумый, дигән сылтау белән бәйгеләрен өч елга бер тапкыр гына үткәрерүне кулай күрде.

Камилләшүгә таба

Моннан өч ел элек баш калкыткан “Татар моңы” Халыкара яшь башкаручылар телевизион бәйгесенең дә төп максаты, идеясе юк иде. Бу “тусовка” төсмерен алыр, дип алдан ук “диагноз” куючылар да очрады. Аларны аңларга була, чөнки “өч ноталы” җыр бәйгеләре, ярымшә­рә җырчылар дөньясында яшәргә өйрәнгән идек бит инде.

Әнә бит “Татар моңы” конкурсының жюри рәисе Салават Фәтхетдинов: “Катнашучыларны чигүле калфакларына, укалы камзулларына, милли киемнәренә карап каршы алабыз, ә җырларына карап озатабыз, – диде. – Безнең бәйгедә фәкать үз тавышыңа гына җырларга мөмкин. Фонограммаларга алданып, кыек юлга кереп киткән идек, тик яңа рельслар салып, башка юлга чыктык”.

“Татар моңы” үзенең талантларын төрле төбәкләрдән сибелгән дисбенең төймәләрен барлагандай, берәмтекләп эзләп йөри. Себер, Екатеринбург, Оренбург, хәтта ерак Кытайдан, Ташкенттан килеп җиткәннәр әнә.

“Пирамида” мәдәни-күңел ачу үзәгендә “Татар моңы” бәйгесенең йомгаклау концерты иң-иңнәрне генә җый­ган иде. 15 тән алып 30 яшькә кадәрге катнашучыларны өч номинациягә бүлеп карагангамы, бәйгенең гала-концер­ты шактый кешене туплаган иде. Минем янымда утырган танылган җырчы, укытучы Клара Хәйретдинова җырлаган һәрбер катнашучыга үзе­нең бәясен биреп барды. “Чит төбәкләрдән килгәннәрне бер куплет җырлату дөрес тү­гел, – диде ул. – Әгәр конкурсантлар күп икән, ике көн үткәрсеннәр. Аннан тавышлары белән туры килми торган егет белән кызны дуэт җыр­лату да конкурсны бизәми. Икәү бергә җыр башкару өчен еллар буе өйрәнергә кирәк. Гомумән, җыр конкурсларын ике елга бер тапкыр гына үткәрү дөрес. Чын талантлар сирәк очрый”.

Лауреатларның барысын да күрсәтү максатыннан катнашучыларны икәүләп, өчәү­ләп җырлатырга туры килде. Әлбәттә, конкурсның кытыршы яклары юк түгел. Кемдер үзенең чыгышына соңга калып чыга. Концертны алып баручы Зөлфәт Зиннуров әйт­мешли, кайбер конкурслардагы кебек, җыры башланып, сәхнәдә җырчысы булмаса, тагын да яманрак. Тере тавышка җырлаганда, андый гына хаталарны тамашачы гафу итәчәк.

Акча булса

Концертны ике көн дә үткәрергә булыр иде. Әмма финанс мөмкинлекләре бик чикле. Бер сөйләшүдә Салават Фәтхетдинов: “Йолдызлык” фестиваленә бирелгән акча­ның ун процентын гына безнең конкурска бүләк итсәләр, безгә муеннан җитәр иде”, – дигән иде. Бу сорауны быел да аңа бирергә туры килде. “Өч процент булды инде”, – диде ул. Ә бит бәйгене халыкара күләмдә үткәрү өчен “өч процентлы” гына акчалар җит­ми. “Татар моңы”на туры килерлек милли күлмәкләр тегәргә, чит төбәктәге талантларны бирегә алып килү мә­шә­катьләрен дә кайгыртырга кирәк бит. Ә алар­ның барысына да бәйгенең кесәсе калын булуы шарт.

Сәхнәгә лауреатларны котларга менгән Татарстанның халык артисты Миңгол Галиев та, Татарстан Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшинга мөрәҗәгать итеп: “Бу конкурсның кирәкле­ген аңласагыз иде”, – дип әйтеп куйды. Аның мөрәҗә­гатен Татарстан Премьер-министры урынбасары Зилә Вәлиева да җавапсыз калдырмады: “Әле­ге бәйгегә дәүләт җитәкчелә­ре һәрвакыт хәер­хаһлы булды. “Татар моңы”­ның нәтиҗә­се буларак чит илләрдә, төрле төбәкләрдә саф татарча сөйләүче, моңны саклаучы яшь­ләребез елдан-ел арта”.

Һәр ел саен талантлар тумый, дигән фикерләрне еш ишетергә туры килсә дә, бәйгедә аларның икәү-өчәү булулары да зур ачыш лабаса. Эзли белеп эзләсәң, сукыр күздән дә яшь чыга, диләрме әле. “Татар моңы”нда андыйлар арасында истә калырлык талантлар да бар иде. Сайлап алу турында Батырҗан ариясе белән истә калган, ә гала-концертта “Туган як” (Мансур Мозаффаров көе, Мөнир Мазунов сүзләре) җырын башкарган Флорит Гыйздәтуллин­га 15тән 20 яшькә кадәрге катнашучылар арасында тиң­нәр табылмады. Шулай ук олы төркемгә кергән, конкурс­ның I премия лауреаты Артур Исламов, кызлар арасында беренчелекне яулаган Рә­финә Ганиуллина конкурс­ның би­зәге булып торды.

Өчтән ары көч

Чит төбәктә яшәүчеләрне аерым номинациядә карарга күнексәләр дә, Магнитогорск егете Денис Нәгыймовтан ургылып чыккан моң көрәш мәйданындагы кебек Башкортстан, Татарстан вәкиллә­рен егып кына салды бугай. Аңа сайлап алу турында ук жюри төркеме иң югары баллны биргән иде. Бу юлы да сынатмады егетебез. Татар халык җыры “Рәйхан”ы бе­лән залны елатты. Моңы белән генә тү­гел, саф татарча сөйлә­ве белән дә сокландырды безне Денис. “Өйдә һәрвакыт татарча сөйләштек, әнием кечкенәдән моңлы татар җыр­ларын башкарырга өйрәтте, – ди ул. – Бу бәйгегә шулкадәр канатланып килдем. Минем иҗатыма уңай карашны тою күңелгә әйтеп бе­термәслек рәхәтлек бирә”. Денис Уфада музыка училищесын, аннан инде мәдәният һәм сәнгать академиясен тә­мамлаган. Салават Фәтхетди­новка тавышы бик ошаган икән, егетне ул үзенә укырга чакырган. Денисның читтән торып анда да укырга нияте бар.

Бәйгенең максаты бит ялгыз җырчыларны гына күрсәтү түгел, ә музыкантларны, вокаль ансамбльләрне дә барлау. Моннан унбиш еллар элек җырчылар баянчы таба алмый интеккән иде. “Япон тактасы” модага кергән бер мәлдә тальяннарны кирәксенмәгән сәхнә йолдызларыбыз үзләре дә сизмәстән музыкантларга кытлык кичерә башлады. Заманга ярашабыз дисәк тә, барыбер асылыбызга, баян, тальян моңна­рыбызга кайтабыз икән шул. Шөкер, олыгая барган музыкантларыбызны алыштырырлык яшь талантлы буын үсеп килә. Тальян моңнарын яңгы­ра­ту­чылар Питрәчтән Айнур Моратов белән Булат Шәри­пов, Мөслимнән Айдар Әхмәтҗанов, Екатеринбургтан домбрада уйнаучы Резеда Галиналар мактауга лаек иде.

Быелгы “Татар моңы”нда Илһам Шакиров, Әлфия Авзалова, Фәридә Кудашева премияләрен бирүне кирәк дип тапмаганнар. Жюри төркеме, Илһам абыйга лаеклы катнашучы табылмады, дигән фи­кергә килгән. Әлеге легендар шәхесләрнең премияләрен алу өчен алар кебек җырларга һәм ун баллы бәя алырга кирәк икән. Мондый баллга ия булучылар бик аз, ди.

Әле өч яшен генә тутырып килүче бәйгенең эшлисе эшләре, камилләшәсе яклары шактый. Шул ук вакытта аның туры юл сайлавын да ассызыклап китәсе килә. Төче җыр­лар белән саеккан эстраданы югары баскычка күтәрүдә “Татар моңы”ның өлеше шактый зур булачак. Без моны килә­чәктә генә аңлый башлаячакбыз әле. Легендар композиторлар иҗатыннан читләшкән бер чорда конкурста Рөстәм Яхин, Мансур Мозаффаров, Александр, Ключарев, Җәүдәт Фәйзи, Фасил Әхмә­тов, Әнвәр Бакиров, Сара Садыйкова җыр­ларын тыңлап хозурланып утыру кү­ңелгә сары май булып ятты. Ә бакыйлыкка киткән классик ша­гыйрьлә­ребезнең Габдулла Тукай, Һади Такташ, Зөлфәт, Илдар Юзеевнең шигъри юллары үзләреннән-үзләре җыр­лап тора. “Тәфтиләү”, “Әллүки”­ләр көйләгән “моң”­чы­лар эстрада карурманында адашып калучыларга юл күрсәтүчеләрне хәтерләтә кебек. Берүк чытырманлыкта адашып кына калмасыннар иде.

Радик ӘМИНОВ фотосы