МИНЕМ КЫЗЫМ КИЯҮ КҮРГӘНМЕНИ?!

Халыкка кредит бирүне туктатырга мөмкиннәр. Моңа кадәр җаныбыз теләгән вакытта, кесәбездә бер тиен акча булмаса да, өйгә яңа суыткыч яки телевизор алып кайтып утырта ала идек. Хәзер исә түрәләр мондый иреккә чик куймакчы. Алар фикеренчә, безнең халык аягын юрганына карап суза белми.

Татарстанда яшәүчеләрнең генә дә банкларга 11 миллиард 509 миллион сум әҗәте бар. Россия финанслар министры урынбасары Сергей Сторчак фикеренчә, кибетләрдә кредит бирүне туктатмый торып әлеге бурычлардан котылып булмаячак. Хәзер кредит алуның бер кыенлыгы да юк бит. Әйтик, күршеңдәге кебек ике камералы суыткычның синең өйдә дә балкып утыруын телисең, тик моңа акчаң җитми икән, берәр супермаркетка барып, анда утыручы банк вәкиленә паспортыңны гына сузасы. Беркем дә синең күпме акча эшләвеңне, кредит бурычын кайтара алу-алмавыңны җентекләп тикшереп тормаячак.

Күптән түгел биш ел буе бер дә “кәҗәләнмичә” эшләгән телевизорыбыз начар күрсәтә башлагач, без дә яңа телевизор алмакчы булдык. Акча янчыгының такыр чагы, телевизорны кредитка алыйк дип килештек. Кибеттә ике банктан вәкилләр утыра. Берсеннән-берсе арттырып үз оешмаларын мактыйлар. Сукыр тавыкка бар да бодай дигәндәй, әллә ни сайланып тормыйча гына берсенең каршына барып утырдык. Кибет киштәсендә 8 мең сум торучы телевизор безгә 11 мең сумга төшәчәк икән. Банк хезмәткәре шулай дип аңлатты. Моңа кадәр кредит алган юк иде. Шуңа да, тәҗрибәсезлегебез белән, алты битлек килешүгә кул куеп, телевизорыбызны күтәреп кайтып киттек. Кайткач игътибар белән исәпләп карасак, без биш ай эчендә 11 мең түгел, 13 мең сум түләргә тиеш булып чыктык. Әле ярый әллә ни кыйммәт әйбер алмадык, юкса әҗәтлеләр исемлегенә без дә эләгәсе идек.

Мондый тәбегә кабучылар бер без генә түгел. Бу очракта гаеп кемдә: игътибарсыз сатып алучыдамы, әллә күрә торып алдаучы банктамы? Бер уйласаң, банк кредит алучының күпме арттырып түләячәген күрсәтә дә кебек. Ләкин зур итеп язылган процент ставкасы янында өстәмә түләүләр турындагы кечкенә хәрефләргә кем игътибар итсен?! Бәлки, халык акча тота белми, дип гади кулланучыларны сүккәнче, шул беркатлы сатып алучыларга чын дөреслекне ачып салмаган банкларның эшен тикшерергәдер?

“Күп очракта мин кулланучы ягында булам, – ди әҗәтлеләрдән акча кайтару белән шөгыльләнүче, соңгы вакытта күбәеп киткән коллектор оешмаларының берсендә эшләүче адвокат Олег Рәхимов. – Дөресен әйткәндә, бурычлыларның күп булуында банклар үзләре гаепле. Барлык очракларның 99,9 процентында банк кулланучыны алдаган яки дөресен әйтеп җиткермәгән була. Мин аларның ничек эшләвен яхшы беләм. Шуңа да кредит алганда аның күпмегә төшәсен үзем исәплим. Банк хезмәткәрләренең беркайчан да чын бәяне әйткәннәре юк әле. Әгәр алар барлык шартларны алдан ук аңлатсалар, кеше, минем бу бурычны кайтарырга көчем җитәрме, дип уйлар иде. Ә болай, әлбәттә, банклар әҗәтлеләрнең күплегеннән зарланып шыңшып йөри”.

Белгечләр әйтүенчә, кайбер банклар кредит алучыны товар бәясен 75 процентка кадәр арттырып түләргә мәҗбүр итә. Ягъни 100 мең сум урынына 175 мең сум кайтарырга туры килә. Тик кибеттә ел буе хыялланган кер юу машинасы каршында басып торганда бу хакта уйлыйсыңмыни?! Шуңа да кайбер түрәләр куллану кредитын бирүне бөтенләй тыярга түгел, сатып алучыга бераз “суынырга” вакыт бирергә генә тели.

Әйтик, сез әлеге дә баягы кер юу машинасын кредитка сатып алдыгыз, ди. Өегезгә кайтып, бер-ике көн үтүгә машинаның артык кыйммәткә төшәсен, бу кадәр акчаны түли алмаячагыгызны аңладыгыз, шәп машина күреп “кызган” күзләрдә моңсу уйчанлык барлыкка килде, куллар кесәдәге тиеннәрне саный башлады... Дәүләт Думасының Финанс базары комитетының банк бүлеге җитәкчесе Павел Медведев фикеренчә, мондый кешегә товарны кибеткә кире илтеп бирергә мөмкинлек тудырырга һәм моның өчен бер тиен дә штраф түләтмәскә кирәк. Әлбәттә, товарга зыян килмәгән очракта. Тик әлегә бездә мондый закон юк. Шуңа да кибеткә барганда үзегез белән калькулятор алырга онытмагыз.