поиск новостей
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
  • 13.04 Яратам! Бетте-китте! Тинчурин театры, 17:00
  • 14.04 Полиционер. Тинчурин театры, 17:00
Бүген кемнәр туган
  • 29 Март
  • Шәкүр - җырчы
  • Рөстәм Абязов - дирижер
  • Илфат Фәйзрахманов - журналист
  • Мөхәммәт Сабиров (1932-2015) - дәүләт эшлеклесе
  • Айгөл Хәйри - җырчы
  • Ринат Хәйретдинов - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
18.06.2017 Җәмгыять

«Ана теле»: "Эләгү" сүзе нинди мәгънәле?

Сөйләм хаталарының сәбәпләрен ачыклаганда гадәттә телнең үзеннән эзли башлыйбыз. Тукта, ялгышма, гонаһлы булма: телнең бер гаебе юк! Татар теле – дөньяда иң бай телләрнең берсе, аның лексика хәзинәсендә бүгенге кулланыштагы теләсә нинди мәгънә вә хис төсмерләрен тәгаенләргә сүз бар. Ялгыз сүз табылмаса, сүзтезмә рәвешен куллан, туры мәгънәле берәмлек биреп бетермәсә, күчерелмә мәгънәлесе арасыннан эзләп табып була. Иренмә, эзлә генә, укы, өйрән, тел хәзинәңне өстәп тор, иҗат ит.

“Эләгү” сүзенең урынсыз куллану очрагы куен дәфтәремә бер генә мәртәбә теркәлмәгән. Аеруча радио, телевидение, матбугат еш бозып куллана. Менә газеттан бер мисал (Әтнә таңы, 24 июнь, 2015). Сәләт Прага мәктәбенә укырга баруга ирешкән татар кызына газет хәбәрчесе сорау бирә: – Сәләт Прага мәктәбенә эләгү өчен нинди юллар үтәргә кирәк? Тагын бер сорау: Үзең ничек эләктең?

Рәсми, җитди темага багышланган әңгәмә. Казан студентының дөньякүләм дәрәҗәле чарада катнашуы газетны да, хәбәрчене дә, укучыларны да урынлы кызыксындырган. Сорауның эчтәлеге аңлашыла: студентыбыз шундый казанышка ничек ирешә алган? Тик менә шул эчтәлекнең саф татарча төгәл мәгънәле сүз белән белдерелмәве укучыда ризасызлык тудыра “Эләгү” сүзе сөйләмдә туры мәгънәсендә дә (алабуга суалчанга эләкте (синонимы: капты), күчерелмәсендә дә (теге карак барыбер төрмәгә эләкте) актив кулланыла. “Татар теленең аңлатмалы сүзлеге”ндә 22 варианты теркәлгән. Шунысына диккать итик: күпчелек мисал әйтмә сөйләмгә, анда да көлке-юморга тартым жанрларга карый.

Туры мәгънә: уңай һәм тискәре төсмерле: Бер сары яфрак ботактан төшмичә калган, чак-чак эләгеп тора; Җилләрдә озак эләгеп торырмы?
 
Бүген тагын донка кармакка өч кәрәкә берьюлы эләкте (Көндәлек әңгәмәдән);
 
Күчерелмә мәгънә: уңай һәм тискәре төсмерле: Озак урлашты, шулай да килеп эләкте; Соңлап кайтканга бу юлы әнидән каты эләкте; Ул конкурста җиңүчеләр рәтенә әләкте. Билет алганда аңа тагын бәхет эләкте. Мисалларны “Аңлатмалы сүзлек”тән дә алырга була.
 
Соңгы вакытта бу сүзнең урынлы-урынсыз еш кулланылуы күзәтелә. “Казан утлары”ның 6нчы санында (2015) Әнәс Хәсәновның “Бәхет кайда оя кора?” романыннан: “Барырга җыенсалар да, Тәнзиләләр концертка эләкмәделәр”; “Сирәк кенә эләккән буш вакытларында телевизорга төртелеп утыра-утыра кеше арасына чыгуны онытып та барабыз лабаса” (31 б.). Шул ук санда Шамил Хәнифовның “Кеше булып калырга” бәянында: “Өйдән чыкмыйча гына чардакка, сарайга, базга һәм башка җирләргә эләгеп була икән” (108 б.).
 
Бу берәмлек битараф мәгънә төсмере белән хәтта рәсми текстларга да үтеп керә башлады: Казанның җиде спортчысының Россия җыелма командасына эләгү мөмкинлеге бар; Диспансирлаштыру системасына эләкмәгән хатын-кызлар тикшерүне клиникада бушлай үтә ала (Татарстан радиосы, 28 гыйнв, 29 гыйнв. 2016);
 
Шулай да телебезнең кулланыр өчен барлык яктан да уңайлы бу берәмлеген нәкь урынында кулланган очракларга да мисал бар. Сөйләм остасы министр Марат Әхмәтов болай дигән иде: “Шул уңай үрнәкне электереп алып, үзебездә куллану мисаллары да бар” (Татарстан радиосында әңгәмә. Май, 2017);
 
Уйланып, нәтиҗә ясар өчен шушылар да җитеп торыр. Уңай мисалларыгыз булса, безгә дә җиткерегез!
 

Илдар НИЗАМОВ, филология фәннәре докторы
Матбугат.ру
№ --- | 18.06.2017
Матбугат.ру печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»