Без ничәнче сортлы?

Хөрлек, ышанычлы ки­ләчәк дигәндә халыкның бәйсез фикерле, гыйлемлеле булуыннан тыш, үзебез үк тудырган кимчелекләр комплексыннан азатлыгы да бик мөһим. Искәндәр Гыйләҗев дөрес әйтә, шә­һәргә килгән татарларның олы өлеше өчен татар теле авыл сим-волына, гыйбадлык билгесенә әйләнә. Шул сәбәпле шәһәр татары тел саклансын дип җан атмый гына түгел, әлеге комплекстан аерылуны да хуп күрә. Шул сәбәпле ул “өлкән абзыйга” алдынгы, үзеннән акыллы, югары сортлы дип карый. Аның үзенең дә шул “сортка” ирешәсе килә. Безнең үзенчәлекле менталитет, кирәгеннән артык, йөз генә түгел, ике йөз процентлы толерант­лыкның төбендә күбесенчә шушы хәл ятмыймы икән?

 

Милләтне гаҗизлектә тотучы, сыйфатын түбәнәй­түче глобаль сәбәп ул, әлбәттә инде, дәүләтсезлек. Сүз башында телгә алынган милләтләр, бик күп башка бәхетле халыклар кебек, дәүләтлеләр. Дәүләт булганда аның өчен көрәшәсе юк. Тик ватанлы, илле булуны күктән төшкән бәхет, Алла бүләге дип уйлау да дөрес түгелдер. Шул ук Әфганстанны кемнәр генә яулап алырга тырышмаган. Александр Македонскийдан башлап, СССРга һәм янкиларга чаклы барысы да анда борын тыгып караган. Тик һәммәсе дә табаннарын ялтыратырга мәҗбүр булганнар. Ирек сөйгән “кыргый” халык ватанын килмешәк­ләрдән бер дәвердә дә таптатмаган. Бу урында Жириновскийның татарга төбәп әйтелгән бердән-бер дөреслеккә якын сүзе искә төшә: “Хәзер кыбырсыгынчы үз вакытында яхшырак сакланасыгыз булган!” Димәк ки, сортлар хакындагы мантыйкны дәвам иткәндә, натураль тормыш алып барган, примитив торакта яшәгән, кышлактан кышлакка ишәгенә атланып юырткан әфганлы яхшы машинада җилдертүче, тормышы баряклап та бөтен татардан өстенрәк, яхшырак сортлы булып чыкмыймы? Чыга, чөнки ул дәүләтчелеген гасырлар аша бүгенгегә җиткергән, саклаган. Монысы бер яктан.   

 

Икенче яктан, инде дәүләтчелегеңне заманында саклап кала алмагансың, ул юк икән, язмышка буйсыну, көрәш байрагын төреп кую үзе зур гөнаһ икәнен аңлау җитми татар баласына. Мондый гамәл артында юкка чыккан тел, мәдәният, гореф-гадәт, меңъеллык тарих ятканына, ятачагына төшенү. Ике катлы глобализм (руслашу һәм Көнбатыш куль-турасы йогынтысына эләгү) милләтне җәһәннәмгә сөйрәгәндә кул кушырып, бу халәт тәкъдирдер дип, инкыйраз көтеп утырасың икән, инде гафу ит, сиңа “сортның” икенчесен дә, өченчесен дә биреп булмый. Көрәштә булу, көрәштә калу – милләтне ихтирамлы, “сортлы” гына түгел, киләчәкле дә итүче бердәнбер юл. Акылың, теләгең, аз гына горурлыгың булганда ХХI гасырда үз-үзеңне ныклап торып якларга әллә булмый-мы, дип сорыйсы килә. Була, хәтта читләр арбасында да үз җырыңны җырлап була.

 

Президент атамасын саклап кала алуыбыз соңгы араларда ирешкән зур булмаган бердән-бер җиңүебез. Вәзгыятьнең мөшкеллеге, чикләүләр, ярты дөнья белән аралар суыну, икъ-тисад кризисы, ни генә димә, Мәскәүне ил эчендәге азчылыклар белән азрак булышырга мәҗбүр итә. Безне милли яңарышка, чын дәүләтчелеккә өмет­ләндергән нәрсә – ул да бул-са заман җилләре. Глобализм, Көнбатыш стандартлары, тизләнеп килгән дөньяви үзгәреш-ләр зарар гына алып килми. Алар әле тагын хөрлекне арттырып, һәртөрле тоталитаризм-ны таптый, сыта гына түгел, авторитар режимнарның да якаларына ябыша. Бу хәл татар тегермәнен су коючы төп фактор. Россиягә иртәме-соңмы бөекдержа­вачылыктан, унитар-лыкка ымсынудан баш тартырга туры киләчәк. Без исә режимның сәгате суга башлаганчы тырышып җан асрарга, булдыра алганча сәламәт булырга, үз-үзебезне сакларга һәм иң мө-һиме - алдынгы, тулыканлы милләтләр арасына кайтуның критик чиген узмаска тиешбез.