21.03.2008 Ир белән хатын

ИРСЕЗ ХАТЫН ЯЗМАЛАРЫ-2

Ирсез хатын дигән сүзнең мәгънәсе күп аның. Мин ирдән тол калып (ирем үлде), балалар үстереп, авылча хуҗалык итүчеләр төркеменә керәм. Авыл җирендә үз хуҗалыгың белән яшәү өчен исерек булса да ир кирәк -- үз ирең, балаларыңның атасы. Ә ул юк икән, булдыра аласыңмы, юкмы, сөйрисең инде дөньяны аксаклап. Абзар-кура, йортыңны карыйсың, мал асрыйсың, утын-печән әзерлисең, бакчаңда җиләк-җимеш, яшелчә үстерәсең, чәчәкләр дә үстерәсе килә бит әле. Барына да өлгерергә кирәк. Чөнки малларның туклыгы, балаларыңның иминлеге, күңел көрлеге бары тик сиңа гына бәйле.

Ирсезлек ул йогышлы чир түгел,

Курыкмагыз миңа дәшәргә.

Янып эшлим, шашып сөя беләм,

Өметем көч бирә яшәргә.

(Яшьлек дустым шагыйрә З.Закирова шигыреннән)

Хөрмәтле "Татарстан яшьләре"! Сез барыбыз өчен дә бик кирәкле газета. Укучылар күңелен кузгатырлык яңа рубрикалар, конкурслар сезгә игътибар һәм ихтирамны тагын да көчәйтә. Быелгы "Гаилә елы"нда ирсез хатыннарга аерым тукталуыгыз күпләрнең күңелен кузгаткандыр.

Ир кеше башкарасы эшләрнең күбесен үзем күтәрсәм дә, мин балаларга әтиләрен алыштыра алмыйм шул. Укыту, эшкә урнаштыру, туй итү хәзерге заманда тагын да катлаулы. Чарасыз калган чаклар күп була.

Гади генә берничә очракны искә алам. Югары класста укучы улым : "Әни, фәлән малайның өстендәге киеме 8 меңлек, ә минеке 3,5 мең генә", -- ди. Улыма ул малайның әтисе кемлеген җайлап кына аңлатырга туры килә. Яки: "Әни, фәләннәр безнең кебек печән чабып интекмиләр, ә мал асрыйлар", -- ди. Тагын шул әтисезлеккә килеп терәләсең инде.

Балаларның әниләрен яхшы, күркәм итеп күрәселәре килә. Бер кичәгә барганда, караңгыдан яшьләр килеп чыкты да: "Исәнмесез, Фәлән апа!" -- дип матур итеп исәнләшеп, караңгылыкка чумдылар, кем икәнлекләрен дә танымый калдым. Кайткач шул турыда улыма сөйләдем: "... Әллә синең дуслар исәнләште инде, улым, танып та бетермәдем үзләрен, исем белән дәштеләр", -- дидем. Улым күзләрен тутырып карап торды да, өлкәннәрчә итеп: "Әни, бу дәрәҗә дип атала", -- диде.

Ирсез хатын физик эшнең кирәген бирә генә инде ул. Мисага җәйнең бер иртәсен генә алам. Ял итеп туймаган гәүдәңне кузгатып, иртүк торырга, тавык-чеби, каз-үрдәкләреңне ашатып, алар өчен бәрәңге пешерергә куярга. Мичең тышта булса шәп инде. Мал асларын чистартып, тиресен атып, ашарга салып (оның булса), сыер саварга, бозау имезергә. Ул имгәнче кышлау малыңны арканга чыгарырга. Аннан сыерыңны көтүгә куарга (чират белән көтү көтәргә дә чыгасың әле), 1-2 түтәл дә утап алырга, су ташып куярга (өйгә, малга, бакчага), ишек алдыңны тәртипләргә, бәбкә-чеби тартмаларын сөйрәп, чирәмгә күчереп, кырдагы сеткасы купса -- кагып, чеби-бәбкәләреңне күчерергә, кычыткан, пешкән бәрәңгене төеп кошларга көнлек ашау әзерләргә. Менә шуннан соң сөт бирү вакыты җитә. Сөт биреп кайткач, өеңне, балаларыңны карыйсың, чәеңне эчәсең дә, печән чабарга бару өчен ашау-эчү сумкасын тутырып, тапталмаган үтмәс чалгы белән печән чабарга китәсең. Ярый әле син барганчы берәр атлысы синең печәнлекне чабып китмәсә. Шулай итеп, иртәнге 4-5 сәгатьлек смена тәмам була. Кичке йокыга талганчы тагын ике генә смена эшлисе кала: печән чабып кайту һәм кайткач хуҗалыкта, бакчада, өйдә эшләү...

Ирсез хатынның борчулары, мәшәкатьләре, түбәнсетелүләре турында язасым да килми. Шуңа күрә язмамны газетага чыгарсагыз, исем-фамилиямне куймавыгызны үтенеп сорыйм. Бер дустымның тәкъдиме белән сезгә үземнең беркемгә дә укытмаган берничә шигыремне җибәрәм, чөнки аларда ирсез хатын язмышы -- минем тормыш.

Үтә гомер тирән сагышта

Гел өметләр белән яши торгач,

Үтеп киткән гомер юлларым.

Кайчан булды соң ул рәхәт чак, дип

Бүген дә бер сыкрап еладым.

Сабый чагым инде күптән үткән,

Ул чакта да булды төрлесе.

Сабантуйга теккән күлмәгемнең

Хәтерләмим инде өлгесен...

Яшьлегемне биреп иргә чыктым...

Сөю белән нәфрәт буталды.

Шуны аера алмый ничә еллар