Шамил Әхмәтҗанов: “Берәүне дә кабатламадым, берәүдән дә курыкмадым”

– И, туганым, минем бит пенсиягә чыкканым юк. Дөрес, 1991 елда ук, ягъни илле яшем тулгач пенсиягә чыгып, өйдә утыра ала идем, чөнки җырчылар да, укытучылар һәм дәүләт хезмәткәрләре кебек, 25 ел эшләсәләр, выслуга лет дигән пункт буенча лаеклы ялга чыгалар. Ә мин шуннан соң да 12 ел Казан музыка училищесында фольклор укыттым һәм әле бүген дә Татар дәүләт җыр һәм бию ансамблендә педагог-репетитор булып эшләм йөрим. Ансамбльдәге эш стажым – 49 ел. Рәхмәт аның җитәкчеләренә: “Шамил абый, Сез безгә кирәк әле, китә күрмәгез”, – дип үсендереп торалар.

 

Ә инде телевизордан чыгыш ясауга килгәндә, хәзер бит кайда да булса күренергә теләсәң акча түләргә кирәк. Минем исә җырлаган өчен беркайчан да башта акча сорап, яисә мине җырлатыгыз дип соранып йөргәнем булмады.

 

Әле бит мин “Балкыш” дип аталган конкурс-фестивальнең жюри рәисе дә. Хөкүмәтебез тарафыннан өлкән яшьтәге талантлы кешеләр арасында үткәрелүче бәйге ул. Быел аның бишенчесе узачак.

 

– Ни кызганыч, мин әтине, әти минем тууны күрә алмаган. Аны мулла булганы өчен алып киткәннәр дә, 1940 елның декабрендә атканнар. Ә мин дәһшәтле кырык беренче елның мартында дөньяга килгәнмен. Гаиләдәге 6 бала бер әни җилкәсендә калган. Әле җитмәсә безне яшәгән йортыбыздан да куып чыгарганнар. Менә шушыларны эшләгән дәүләтне ничек итеп яратырга мөмкин? Рәхмәт авылдашларга – читкә какмаганнар. Әнием Әминә абыстай апаларым белән бергә колхоз эшенә йөрүдән тыш 72 ел авылда остабикә вазыйфасын да башкарды. 91 яшендә бакыйлыкка күчте, урыны оҗмахта булсын!

 

 

Кызлары Гөлнар һәм Чулпан белән, 2005 ел.

 

Мин кечкенәдән үк моңлана-моңлана гел авыз эченнән генә җырлап йөри идем. Үзебезнең Курса-Почмак (Арча районы) мәктәбеннән Казанбаш урта мәктәбенә йөри башлагач ике авыл арасын гел җырлап уза идем. Нәкъ менә шул юлда, шул үзәннәрдә тавышым чыныккандыр инде. Мәктәптәге бер генә концерт та минем җырлаудан башка узмый иде.

 

Ә Мөхәммәт абыйга килгәндә, ул Казанбаш мәктәбендә мине тарихтан укытты, ә аның булачак хатыны Лилия апа безнең класс җитәкчесе иде. Шулай итеп, мин аларның мәхәббәтләре шаһиты да булдым. Соңрак икебез дә Казанга күчкәч Мөхәммәт абый белән шактый аралашырга туры килде. Рухи якынлык та булгандыр – икебезнең дә әтиләребез сәяси репрессия корбаннары бит.

 

– Әйе, әүвәле 5 нче профессиональ училищеда укып, слесарь һөнәре үзләштердем, аннан өч ел авиация заводында эшләдем. Көндез заводта эшлим, кичләрен Ленин исемендәге мәдәният сарае хорына йөрим. Казанга килүемнең икенче елында ук үзешчәннәрнең республика смотрында лауреат исемен алдым. Хәтерлим әле, конкурсның финал өлешендә Нәҗип Җиһановның “Сиреньнәр хуш исләр тарата” дигән җырын башкаргач, тамашачылар кул чабып, янәдән сәхнәгә чыгардылар һәм җырны тагын бер тапкыр җырларга туры килде. Минем тавышка композитор Сара апа Садыйкова да игътибар иткән икән – соңрак, яныма килеп, үзенең киңәшләрен бирде һәм: “Сиңа, егет, кичекмәстән музыкаль белем алырга кирәк”, – диде. Әмма мин Казан музыка училищесына укырга заводта өч ел эшләгәч кенә барып кердем. Аны тәмәмлауга, ягъни 1967 елда Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбленә эшкә чакырдылар. Ә монда инде бернинди училище да бирә алмаган иҗади атмосфера. Әле мин килгәндә Сөләйман Йосыпов эшли иде. Таһир Якупов, Нәфисә Васыйлова, Галия Гафиятуллина, Зәйтүнә Әхтәмовалар белән бергә элеккеге СССРның байтак төбәкләрендә, чит илләрдә дә булырга туры килде.

 

– 27 илдә булдым. Япониядә, Германиядә, Югославиядә, Финляндиядә... Гыйракта ике тапкыр. Төркиядә исә берничә мәртәбә.

 

 

Хатыны Рәзилә, кызлары Чулпан, Гөлнар һәм улы Илдар белән. 1993 ел.

 

– Әйе, булды андый чакыру. 1993 елда Истанбулда берьюлы 8 җыр җырладым. Иң соңгысы Осман пашага багышлап “Туна” дип аталган төрек җыры иде. Аны ике тапкыр җырлаттылар. Концерттан соң кунакханәгә Төркиянең мәдәният министры килеп: “Әйдә, безгә эшкә килегез. Монда иң бай кешеләрнең берсе булырсыз”, – дип тә кыстап карады – ризалык бирмәдем. Яшьрәк чакта Мәскәүгә Сәйяр Хәбибуллин үз ансамбленә дә чакырып йөрде. Уфага да чакырдылар. Килү белән фатир бирәбез дип вәгъдә иттеләр. Анысында әле бераз икеләнеп калдым.

 

Ансамбльнең сәнгать җитәкчесе, композитор Александр Сергеевич Ключарев янына киңәшкә кердем. Ул урыс булса да, татарча бик яхшы сөйләшә иде: иң мөһиме татар моңын аңлый торган кеше иде.Ул мине тыныч кына тыңлап торды да: “Син нәрсә, сволочь, үз халкыңны сатарга уйладыңмыни? Әгәр китеп барсаң, мин сине кире монда кайтармас өчен генә тырышачакмын”, – диде. Шул сүзләре белән мине “үтерде”. Кабат каядыр китү хакында уйлап та карамадым.

 

– Безнең илдә яшәү бервакытта да беркемгә дә җиңел булмаган. Мәдәният-сәнгать кешеләренә бигрәк тә. Мин Совет чорыннан зарлана алмыйм. Эшләгән кешегә яшәргә җитәрлек акча түлиләр иде. Яхшы җырлаганмындыр инде – пластинкаларымны Мәскәүдә, Ленинградта, Ташкентта чыгардылар. Әле шул пластинкалар өчен байтак кына акча да түлиләр иде. Ә хәзер, киресенчә, диск чыгарган өчен үзеңә түләргә кирәк. Мине, Аллага шөкер, радиодан да еш бирделәр, язучылар белән районнарда да байтак йөрдем.

 

– Алдарак искә алынган Мөхәммәт абый белән гаилә дуслары ук булмасак та, күрешкәндә озак кына сөйләшә торган идек. Бигрәк тә Казанның үзәгендә очрашсак, Бауман буйлап җәяүләп, истәлекләрне барлап йөргән чакларны әле дә сагынам. Иң нык аралашкан композиторым Сара апа Садыйкова булды. Шуңадырмы аның байтак җырларын башкардым. Шагыйрьләрдән Сибгат Хәким аеруча якын итте. Үзенең иҗат кичәләреннән дә калдырмый иде, туган ягына кайтканда да гел мине алып йөрде.

 

– Башкортстанда күренекле язучыбыз Нәкый Исәнбәтнең юбилееннан соң оештырылган концертта җырлап чыкканнан соң Гомәр Исмәгыйль улы яныма килеп, кулымны кысты һәм минем белән ун минутлап сөйләшеп торды. Җырлавымны Минтимер Шәрип улы да бик яратты. Аның: “Арча” көен синнән дә шәбрәк башкаручы юк, Шамил”, – дип әйткәне минем өчен бик зур бәя. Дүрт бүлмәле фатир алганда да ярдәме зур булды Шәймиевнең.

 

– Тормыш иптәшем Рәзилә тумышы белән Актаныш районыннан. Гомере буе почтада эшләде. Үзе җырламаса да көйне, моңны бик яхшы тоемлый. Улыбыз Илдар педагогика университетының соңгы курсында укыганда – 1995 елда ике иптәш малае белән автомобиль һәлакәтенә юлыгып вафат булды. Олы кызыбыз Гөлнар башта музыка училищесын, аннан педагогика университетының музыка факультетын тәмамласа да, җырчы булып китмәде. Хәзер кияве белән өч кыз, безнең өч оныкны – Камилә, Мәликә, Ясминәне үстерәләр. Чулпанны күреп, ишетеп беләсез инде. Ул башта музыка училищесын, консерваториянең хор-дирижерлык факультетын, аннан соң вокал бүлеген тәмамлады. Урысча әйткәндә, “шибко грамотный” булды. Бүгенге көндә “Казан” милли-мәдәни үзәгендә эшли. Күптән түгел генә Татарстанның атказанган артисты исеменә лаек булды. Аның репертуарын гел күзәтеп барам, киңәшләремне бирәм. Чулпанның, чыннан да, тавышы миңа охшаган, минем алымнар белән җырлый диләр. Миннән тугач, миңа охшавы гаҗәп түгел инде. Аны башта аңлы рәвештә, уен коралын, ноталарны да яхшы белсен дип, музыка училищесында укыттым.

 

– Аллага шөкер, бар. Тик мин аларны хәзер саный башласам, берсен әйтеп, берсен төшереп калдырырмын да, үпкәләтермен дип куркам.

 

– Нигездә уңай. Фестивальләр хакында көннәр буе бәхәсләшерегә мәмкин. Әйтик, мин үзем аларның рәисе булсам, иң элек анда катнашучыларны микрофонсыз җырлатып карар идем. Мәсәлән, “Азамат”ны, “Әллүки”не, “Кара урман”ны теләсә кем сузып җырлый алмый. Ә бүгенге яшь җырчыларга бертөрле башкару хас. Күп очракта җырның сүзләрен көенә тәңгәл китерә алмыйлар. Ишетү сәләтләре дә түбән күбесенең. Соңгы вакытта тыңкышлык модага кереп китте. Җырчыларның байтагы җырлау урынына биеп керсәм дә ярый дип уйлыйлар, чөнки зәвык шундыйга әйләнде.

 

 

Ижауга гастрольгә баргач. Сулдан икенче Таһир Якупов, уңнан беренче Шамил Әхмәтҗанов, 1972 ел.

 

Әйтик, Салават үз тамашачысын тапты. Аңа ияреп күпләр аның шикелле җырламакчы була – тик табигать биргән сәләт, талант өстенә тырышлык, үз юлыңны табарга теләп, эзләнү дә кирәк бит әле. Балалары тугач та ата-ана: “Ходай Тәгалә һәркайсыгызга да аерым-аерым бәхет бирсен“, – дип тели. Мин дә үз шәкертләремә гел: “Үз юлыгызны табыгыз! Сәнгатьтә дә, тормышта да”, – дип әйтеп торам.

 

– Рәхмәт яхшы теләкләрегезгә. Тавыш, моң – Ходай Тәгалә тарафыннан бирелгән олы бүләк ул. Мин, чыннан да, бәхетле җырчы. Ансамбльдә өч дистә елдан артык солист, ягъни төп җырчы булып эшләү җиңел түгел. Нигездә халык җырларын башкарсам да берәүне дә кабатларга тырышмадым. Ятимлек мәҗбүр иткәндер инде, моңлы булсам да бик усал идем. Беркемгә дә тәлинкә тотмадым һәм берәүдән дә курыкмадым Рәйтәсе килгән сүземне кычкырып әйттем. Бүген дә мәҗлесләргә барсам “Арча”ны, “Сорнай моңы”н, “Хафизаләм иркәм”не, “Тамчылар тамар чаклар”ны башкаруымны сорыйлар. Җырчы өчен моңардан да зуррак бәхетнең булуы мөмкин түгел...

 

Әңгәмәдәш – Атлас ГАФИЯТОВ.