Әниләр бурычы

Тормыш – бик гыйбрәтле сабак ул. Егерме беренче гасырга аяк баскан технологик цивилизациядә яшәүче безнең җәмгы­ять­нең прагматик вәкил­ләренеке биг­рәк тә. Һәр нәрсәгә матди файда күзлегеннән генә карау адәм баласының күңелендәге иң нечкә хисләрне үтерә. Шулар­ның берсе – кеше өчен иң кадерлеләрдән булырга тиешлесе – ана белән бала арасындагы мәхәббәт хисе.

Еш кына матди кыйм­мәтләр хакына, рәхәт һәм ва­емсыз тормыш бәра­бә­ренә кешеләр шул хисне корбан итәләр: аналар балаларын буып үтерә, балалар әти-әнигә хыянәт итә. Бала­лар­ның хыянәте үзләрен әти-әнидән бәйсез дип хис итә башлауга өскә калкып чыга: башта аралашу кими, соңрак әти һәм әни, картаеп көч­сез­ләнгәч һәм ярдәмгә мохтаҗ була башлагач, уңай­­сыз һәм кирәксез йөккә әйләнәләр. Хәзерге чор ба­ла­ларының күбесе Аллаһы Тәга­ләнең Коръ­әндә игълан ителгән әмерлә­рен танымый, хәтта андый әмер­ләр­нең бар икә­нен дә бел­ми­ләр. Барча га­ләм­нәр­не бар итүче исә бә­рә­кәтле һәм хәерле тор­мыш­ның асы­лын бик гади итеп аң­латып бирә: “Ал­лаһ­ның үзе­нә генә ихлас гый­бадәт кылыгыз, аңа һич­кем­не, һич­нәрсәне тиң­дәш кылмагыз, аннары ата-анага изгелек итегез һәм якын кар­дәш­ләр­гә, ятим­нәргә, мес­кен­нәргә, кардәш булган күр­шеләргә һәм кардәш булмаган күр­ше­ләргә дә изгелек итегез...“ (Коръән 4:36). Җәмгы­ять матди кыйммәт­ләргә гый­бадәт кыла башлау белән, әмер ителгән изге­лекләр онытыла һәм дөнья­лыкның бик ачы драмалары уйнала башлый: изгелекләр урынын низаглар ала, ярдәм урынына талау, йолку, дөнья юрганын үзеңә таба тарту көн­дә­лек тормышка әве­ре­лә. Кызык як шунда: матди бө­тен­леккә ире­шү кешегә ты­ныч­лык бирми, стресс җәм­гы­ять­нең төп кам­чы­сы­на әве­релә, суи­цид­лар статистикасы чүпрә кебек кабара. Кабатланып торучы икътисадый кризислар да, гел көт­мәгәндә генә ишек шакып, тынычлыкны алып торалар.
 
Бу озын керешне язарга мәҗбүр иткән вакыйга үткән ял көнендә генә булды. Туганнары белән аралашуга даими ихтыяҗ кичергән яти­мә карчык безгә кәрәзле телефонын күтәреп килде, үзе сөй­ләшә алмаганлыктан, шал­тыратып хәл беле­шүне үтенде. Кар­чык­ның үз балалары юк, чөн­ки ул – кыз-әби. Иң якын туганнары – аның эне­сенең балалары. Бәхеткә, алар игелек­ле  булып  җитеш­теләр, мөмкин­лек булу белән кайтып хәл белешеп, булышып торалар. Карчыкның кулында да – шулар алып бир­гән телефон. Әмма һәр­кем­нең – үз тормышы, үз проблемалары, һәр атнада ук кайта алмыйлар, чөнки ике­сенең дә гаиләсен­дә ярдәмгә мохтаҗ карчыклар бар һәм, Аллага шөкер, ике гаиләдәге өлкән­нәр дә тәр­биядә. Бу юлы сөйләшү инде үзе дә илле яшьләр тирә­сендәге кыз туган белән булды. Хәтерлим: моннан утыз еллар тирәсе элек аның руска кияүгә чыгуы авылдагы апасы өчен зур хәсрәт булган иде.

Әмма рус кияү алай бик начар булып чыкмады, хатынына ияреп, авылга кайтты, татар кар­­чыгына ярый алган ка­дәр булышты да. Соңгы елларда ул кайтулар кимеде. Гаилә­дәге мар­җа каенана инде бик картайган һәм ярдәмгә мохтаҗ икән. Юк, татар килен аны ташламаган, зар да ул хакта түгел. Кар­чык дәвага мох­таҗ, дә­ва­лангач, азрак тер­нәк­лә­неп тә китә, ди. Бер­ничә ел элек система куйдыргач, ярыйсы гына хәрә­кәтләнә дә башлаган, әмма бу хәл аның кызларына ошап ук бетмә­гән. Килен, янә бер тапкыр даруханәдән дарулар алып кайтып, каенананы тернәк­лән­дерергә тырышкан, хасиятле дәваның файдасы да тигән: карчыкка яңадан хәл кергән. Әмма бу юлы инде читтәге кыз балалары протест ук белдер­гән­нәр: “Ник дәваладың аны, тизрәк үлсен иде ичмаса”, – дип сүгеп ташлаганнар. Хә­зер инде татар килен дә битараф пози­циягә күчә башлаган, балаларына ки­рәк булмагач, мин дә инде артыгын тырышмыйм, ди­гән позаны алган. Карчык исә, балаларына сынау булып, килен тәрбиясен­дә яшә­­вен дәвам иттерә икән. Килен инде, билгеле, арыган, талчыккан. Урын өстен­дә яткан авыруны берьял­гы­зың ка­рау­ның мазасын һәм җә­фасын бу хәлне үзе күр­гән­нәр генә белә. Карчык үзе тудырган кызлар исә, ихтимал, әни үлүгә, җан тынычлыгына ирешәбез дип уйлыйлар булыр, әмма ти­рән ялгышалар.

Икенче вакыйгага мин күптән түгел юлда тап булдым. Юлдашым – таза тормышлы ир кеше – инде үзе дә балалар тәрбияләп оядан очырган нык бәдәнле зат – юл буе әтисеннән һәм әни­сеннән зарланды. Әти белән әни, озын гомер кичереп, шактый гына байлык туплап өлгергәннәр, уллары өстен­дә йөк булмаганнар, үз көн­нә­рен үзләре күргәннәр, әм­ма барыбер уллары алдында гаепле калганнар, имеш, чөнки матди мөмкин­лек­ләре була торып, оныкларга булышмаганнар. Әти кеше инде, ир әйтүенчә, “миллионнарын калдырып” үлеп киткән, акчаны мирас итеп үзенә алган өлкән яшь­тәге әни исә шулай ук инде олы яшькә кереп баручы улына аларны бирми икән: “Сезнең бар нәрсәгез дә җи­теш”, – дип әйтә ди. “Кая җи­теш булсын инде, – дип ярсый кулына өр-яңа дип әй­терлек машина рулен кысып тоткан ир кеше, – балаларга фатир алып бирә­се бар!” Юлдашыма каршы тө­шеп, әби­нең оныклар алдында да, хәт­та улы алдында да бер тиенлек тә бурычы юк икәнен аңлатмакчы булып карыйм, фатир алу ул – әби­ләр эше түгел, онык­ларның үз проблемасы дип тәкрар­лыйм. Киресенчә, улының һәм оныкларының карчык алдында бурычына басым ясарга тырышам: “Бүләкләр алып, әниең янына ешрак бар, чөнки ул – синең бу дөнья­дагы да, аннан соңгы да бәхетең”, – дип исенә тө­шер­мәкче булам, тик сүз­ләр стенага аткан борчак кебек кире үземә әйләнеп кайта. “Әни минем бүләк­ләргә мох­таҗ түгел, ул аларны кабул да итми”, – дигән сүзләр минем дәлил­ләрне бәреп ега. Матди бү­ләкләргә, бәлки мох­таҗ да түгелдер, әмма улының җы­лы мөнә­сәбә­те­нә ана һәрчак мохтаҗ. Кү­рәсең, ана янына гел акча дәгъвалап кына бару сәбәп­ле, шул мө­нә­­сәбәт­ләргә кырау тигән­дер.
 
Без барыбыз да әниләр алдында түләп бетерә алмый торган бурычлы, тик бу ха­кый­катькә, кызганыч ки, бик соң төшенәбез шул.