Авылдашның була төрлесе

 

Бу ханымнар Казаннан кайтып төпләнгән икән. Алар яши торган йортның хуҗасын, хатыны үлеп киткәч, балалары үз­лә­ре янына шәһәргә алып киткән. Шулай итеп, бу гаилә төп нигезен юк кына бәягә сатып җи­бәргән. Ә менә арадашчылары әлеге искереп беткән йортны сатып, акча эшләп алган. Теге ханымнарга йорт ана капиталы хисабына килеп эләккән. Бу ке­шеләргә тукталып та тормас идем – мәчеттә узган мәҗлестә шул әбинең берсе чәйдән гаеп тапты. “Миңа юньле чәй дә ясап китер­мәгәнсең? Бу бит юынтык су”, – ди. Авыл кешеләре дәш­мәде. Ә мин исә: “Тәмлерәген эчәсегез килсә, бе­рәр кап кыс­тырып килергә иде”, – дигә­немне сизми дә калдым. Менә шуннан соң авыл хатын­нарының  да теле ачылды. “Шушылар авылга килеп урнашуга бар тынычлыгыбыз югалды. Гел тавышланалар. Тиктомалдан да ишекне шакып, кычкырыша башлыйлар, – ди күршеләре. – Мө­селманча кие­нәләр, ә тел­ләрендә – пычрак сүз. Ничек котылырга да белмибез. Куып җибәреп булмый. Сатып алган өйләре”.

 

Алардан зарланып, участок полициясе хезмәткәренә барганнар. “Баштарак ни сәбәпле Казаннан кайтып эләгүләренең тарихын белештек. Баксаң, анда да күр­шеләре белән гел кычкырышып, юктан тавышланып торганнар. Андагы фатирларын комарлы уенда оттыргач, игълан аша үзләренә йорт эзләгәннәр. Билгеле, мондый кеше авылның тынычлыгын боза. Әмма без законга каршы килә алмыйбыз”, – диде полиция хезмәт­кәре.

 

 

Соңгы арада чит-ятлар без­нең авылга да кайтып төпләнә башладылар. Әнә Гыйльмулла абый карчыгы белән бакыйлыкка күчкәч, балалары төп нигезне чит кешеләргә сатты. Бу хакта Сабан туена кайткан олы кызлары Минниса апага да әйткән идем. Аларның өен сатып алган үзбәк кешеләре монда яшәми икән. Ә менә шушы ике яклы авыл өендә әллә ничә кеше теркәлгән. Андый йорт тагын бар.

 

– Авылда 18 үзбәк  пропис­када тора. Аларны эзләп табып булмый. Сайлау җитсә, халыктан үзара салым акчасы җыя баш­ласаң, бу кешеләр баш бәласенә әйләнә. Әмма без аларны берни эшләтә алмыйбыз. Россия гражданнары, пас­портларында теркә­лү бар. Әгәр мөмкин булса, андыйларны авылга кертмәс тә идек. Рәтле кеше чит авылга кайтып егылмый бит инде, – ди Мамадыш районы, Түбән Яке авы­лының җирле үзидарә башлыгы Рафаэль Низаметдинов.

 

Әмма кайтучылар арасында шушы авылда туып үскән, тауларында чана шуган, болыннарында печән чапкан, кырларында җиләк җыйган авылдашларыбыз да бар. Менә монысына күңел сөенә инде. Алар кире кайтканга гына түгел, йортлар буш тормаганга. Бу хакта җирле үзи­дарә башлыгы шатланып сөйли.

 

– Авылда бушап калган нигезләр күренә башлады. Бервакыт кодабыз Нургаяз кайтты. “Әллә өйне сатарга инде?” – ди бу. “Чит кеше өенә бер кайтыр­сың, ике кайтырсың. Тик үз нигезең булмас. Чит кешедә каты итеп төчкереп тә булмый бит ул. Әкренләп олыгаеп килә­сез. Әти-әни йортын ташлама син”, – дим моңа. Шушы сүзләр­дән соң, алар җәй буена хатыны белән кайтып, урамны ямь­ләндереп яшәп ята, – ди ул.

 

Күрше Гафифә апаның малае Васыйл абый да гаиләсе белән авылга кайтып төпләнде. Әнисе үлгәннән соң, кирәксезгә әйлән­гән, җимерелеп беткән йортларын төзекләндереп куйды да рәхәтләнеп яшәп ята. Шушы бер елда гына да биш гаилә үз нигез­ләренә кайтып яши башлаган.

 

 

Бервакыт, хәтерләсәгез, газетабызда Мария Дулкай дигән ханым турында язган идек. Ул да риелторлар тозагына эләгеп, җимерелеп беткән, уты-газы, суы булмаган авыл йортына кайтып төшкән иде. Балык Бистәсе районындагы Тәберде Чаллысы авылында иде бу хәлләр. Ма­риягә газета укучылар кием-салымнар, акчалата ярдәм күрсәткәч, бу авылга әллә ничә кат кайтырга туры килде. Очраган саен авыл җирлеге баш­лыгының башын катырам. Ул вакыттагы башлык: “Миннән генә торса, читтән кайткан кеше­ләрне бөтенләй авылга кертмәс идем. Алар белән бергә авылга бик күп проблема кайта. Җыен начар гадәтләрне алар авылга ташый. Гаиләсендә  тавыш чыккан саен килеп җитәргә кирәк. Аңлатып та карыйсың. Каяндыр китереп биргәнне өмет итеп яшиләр”, – дигән иде.

 

Бу авылда Мариядән башка да килеп-китеп яшәүчеләр бар иде ул чакта. “Кайбер очракта авылдагы йортларын сату хакында хуҗа­лары  безгә әйтә. Ә кайчак бу хакта белми дә калабыз. Күбрәк йортларны риелторлар сата бит. Белгән булсак, җимерек йортларга ике балалы кешене кертер идекме соң? Читтән кайтучылар гадәттә салырга яраталар. Әле үз хокукларын даулыйлар. Хәтта безне дә эшләргә өйрәтә башлыйлар. Андыйлар кайтып төш­кәч, авыл халкы ут-күздән, бәла-ка­задан куркып тора. Өченче бала тугач бирелә торган җир өчен әнә шундый авылдагы буш торган нигез­ләрне рәсми­ләштереп булсын иде ул. Авылга да чит кеше кермәс, үзебезнекеләр йорт сала алыр иде”, – ди Котлы Бөкәш авылы җирлеге башлыгы Рәшит Нәҗи­пов.

 

Халык авылга чит-ят кеше килеп урнашуга сагаеп карый. Кунакчыллык белән бер­нинди дә бәйләнеше юк моның. Сүз бит һәр авылның үзенә генә хас булган рухы турында бара. Без бәләкәй чакларда авылда ишек бикләү, капка ябу дигән әйбер бөтенләй юк иде. Ә хәзер әби-бабайлар агач тәрәзәсен – плас­тикка, ишеген тимергә алыштыру ягын карый. Менә шулай – гореф-гадәт белән бергә авыл үзе дә таралуга, юкка чыгуга таба бара. Изге урын буш тормас, дип юатучылар ялгыша, минемчә. Тик читтән кайткан килмешәкләр авылның бетүенә сәбәпче генә булып торалар. Нәсел-нәсәпсез, тамырсыз килмешәкләр авыл­ның бетүен тизләтәләр генә. Ә моңа ничек каршы торырга? Авыл үзен ничек сакларга тиеш? Бу сорауларга җавапны бергәләп эзләп карыйк әле, җәмәгать!