Мәскәү түрәләре бердәм дәүләт имтиханнарын туган телдә тапшыру мөмкинлеген бетереп кенә тынычланмады, күрәсең

Мәскәү түрәләре бердәм дәүләт имтиханнарын туган телдә тапшыру мөмкинлеген бетереп кенә тынычланмады, күрәсең. Алар тәкъдим иткән яңа кагыйдәләр рус телен үстерүдән бигрәк, милли тел­ләр­не кысрыклый. Әлеге мәсьә­ләне Дәүләт Советында кат-кат тикшерүләре шуңа бәй­ле.

Бу тәкъдимнәр белән республика җитәкчелеге дә, парламент та, Мәгариф министрлыгы да килешергә җыенмый.

Милли мәгарифнең бер генә минут та тынычлыкта калганы юк. Әле федераль министрлык яңа таләпләр уйлап таба да, дәррәү кубып, реформа уздыра башлыйбыз, әле үзебездәге әти-әниләр, минем бала русча яки татарча гына укырга тиеш, дип үз хокукларын өстен куя. Милләт өчен янып йөрүчеләр татар сыйныфларында белем бирүче укытучыларның ничә сүз русча әйтүен саный. Бу исә шәһәр җирендә яшәүче рус телле әти-әниләрнең ачуын чыгара. Алайса, балабызны татар сыйныфыннан алып рус төркеменә бирәбез, балалар дәресне аңламаячак, диләр. Һәркемнең үз туксаны – туксан. Кыс­касы, бүген вәзгыять шундыйрак. Инде менә тагын бер яңалык турында сүз куерталар. Федераль органнар тарафыннан рус теле һәм әдәбиятын ил мәктәпләрендә укыту турында концепция проекты әзерләнгән. Әгәр аңа үзгә­реш­ләр кертелмәсә, балалар бакчаларында, мәктәп­ләрдә татарча укыту һәм тәрбия бирү бөтенләй тыелмагае. Күптән түгел Дәүләт Советында бу мәсьәлә буенча “түгәрәк өс­тәл” узган иде. Ул хакта газе­та­бызның 1 декабрь санында “Һаман бүки эзлиләр” дип аталган язма чыккан иде. Бу көннәрдә Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьә­лә­ләр комитеты утырышында авырт­кан мәсьәләне кабат күтәрделәр.
 
– Бу Концепция Россиядә милли мәгарифне юкка чыгаруны күздә тота. Мин үзем рус телен төп фән буларак укыткан мәктәптә белем алдым. Әгәр авыл булмаса, гаиләдә татарча сөйләшмәсәләр, татарчаны белмәгән дә булыр идем, – ди “Яңа Гасыр” каналы җи­тәкчесе, депутат Илшат Әминов.

Депутат, Казандагы 102 нче гимназия директоры Ирина Бакова белдергәнчә, әлеге концепцияне болай кабул итәргә ярамый. “Без балаларда татар теленә кызыксыну уяту өчен озак тырыштык. Хәлләр яхшыра бара иде инде. Гимназиядә укучыларга татар телен яңача ысул белән өйрәтәбез. Татар телен, киресенчә, пропагандаларга кирәк”, – ди ул.

Рус теле сынавын икегә бүләләр

Татарстан мәгариф һәм фән министры урынбасары Илдар Мөхәммәтов чыгышыннан күрен­гәнчә, концепция рус теле һәм әдәбиятын өйрәнүгә игътибарны арттыру, яңа дәреслекләр әзерләү, рус телен һәм әдәбиятын бер фән буларак өйрәнү, БДИны база һәм профиль өлешләренә бүлүне күздә тота. Вузларга филология һәм лингвистика юнәлеше буенча укырга керүчеләргә имтиханга яхшырак әзерләнергә туры киләчәк.

Татарстан Фәннәр академиясе президенты Мәкъзүм Сәлахов бел­дергәнчә, татар фольклоры, филология буенча фәнни эшләр совет заманында татар телендә якланган, хәзер монысы да рөхсәт ителми. “Татар грамматикасы буенча диссертацияне ничек инде русча язып була?” – ди аптырый ул, милли мәгарифтәге кимче­лекләрне санап.

Баксаң, яңа кагыйдә әзерләү­челәрне ил төбәкләрендә яшәүче балаларның рус телен начар белүе борчый икән. Хәер, бу яктан Татарстанга дәгъва белдереп булмый. Чөнки бездә рус теле сынавы нәтиҗәләре уртача ил күрсәт­кеч­ләреннән яхшырак. Комитет рәисе Разил Вәлиев тә татар мәктәп­ләрендә укыту сый­фатының югары булуын ис­кәртте. “Татар телендә укытыла торган мәктәпләр көннән-көн кими бара. Моңа БДИны русча бирдерү сәбәп булып тора. Әти-әниләр балалары русча укы­маса, алга таба имтихан бирергә авыр булачак, дип шөбһәгә калды. Казандагы 2 нче гимназиядә бөтен фәннәр дә татарча укытыла. Бу гимназияне тәмамлаган балалар рус теле һәм башка фәннәрне дә яхшы белә. Аларның күпчелеге вузларга керә. Монда күп нәрсә укытуның сыйфатына бәйле. Без халыкны тулы канлы, уңышлы итеп күрергә телибез икән, бөтен фәнне дә татарча укытырга омтылырга тиеш”, – ди Разил Вәлиев.

Ике телдә укыту – безнең казанышбыз

БТК башкарма комитеты рәи­се Ринат Закиров бу проблеманың безнең өчен яңалык булмавын бел­дерде. “Татарстанда туган тел­ләрне, рус телен бердәм укыту айдан төшкән проблема түгел. 1990 нчы елларда меңәрләгән ха­лык­ның урамнарга чыгып, туган телне укыту мәсьәләсен күтәрүен һәркем хәтерли. Ике телдә укыту – безнең казанышбыз. Урам сәя­сәтен тынычландыру өчен барлыкка кил­гән үзара аңлашу иде бу. Концепция авторлары төбәк­ләр тормышын белми. Алар мәк­тәпләрдә рус теле начар өйрә­телә дигән сылтау тапканнар. Без­дә яшьләр күпкә алдынгы карашлы, белемлерәк. Моны олимпиада, БДИ нәтиҗәләре дә дәлил­ли. Татар халкы әлеге кон­цеп­циянең эчтәлеге белән килешә алмый. Бөтендөнья татар конгрессы да, үз фикерен белдереп, эшче төр­кем җитәкчесе, РФ Дәү­ләт Думасы Рәисе Сергей Нарышкинга хат юллады”, – диде Ринат әфәнде.

Россия үз-үзенә каршы килә

– Концепциянең кирәкле урын­нары булса да, безне канә­гатьләндермәгән өлешләре дә бик күп. Без мәктәпләрдә рус телен камилләштерүгә, тагын да югарырак дәрәҗәдә укытуга һич тә каршы түгел. Әмма анда бик тә куркыныч маддәләр бар. Россия мәктәпләренең барысында да төп фәннәр бары рус телендә генә укытылырга тиеш. Бу Россия Кон­сти­туциясенә, телләр һәм мәгариф турындагы законнарга каршы килә. РФның теләсә кайсы гражданы туган телендә белем алырга хокук­лы. Хокуклы булгач, ничек инде бөтен фәннәр дә русча укытылырга тиеш? Туган телне бары әдәбият дәресендә генә өйрәнеп бетереп булмый, – дип аптырый Разил Вә­лиев. – Совет чорында, револю­циягә кадәрге мәдрәсәләрдә дә хәтта төрле телләр, фәннәрне туган телдә өйрәнгәннәр. Инде бүген демократик чорда туган телдән читләшергә мәҗбүр булабыз. Бу – татар, башкорт телләренә яки башка халыкларга гына түгел, Россиянең үз-үзенә каршы эшли торган документ. Россия – күп­милләтле дәүләт. Безнең сүзне Мәс­кәүдә ишетерләр дип уйлыйбыз. Тәкъдимнәрне эшче төркем җи­тәкчесе Нарышкинга җибәрдек. Әлегә җавап көтәбез. Әгәр ул уңай булмый икән, без үзебезнең фи­керләрне тагын да югарырак дәрәҗәдә җиткерергә әзербез.

Рус теле һәм әдәбиятын укыту концепциясе эшләнгән очракта, төбәкләрдә милли телләр, әдә­би­ятны укыту кагыйдәләре дә тө­зелергә тиеш. Мәскәүләр тәкъдим иткән документны исә Чуашстан, Удмуртия һәм башка төбәкләрдә дә хупламыйлар. Бу хәлне арттан килеп упкынга этеп төшерүгә тиң­лиләр. Милли мәктәбе, мәга­ри­фе булмаган милләтнең киләчәге дә юк. Әллә бу шуның өчен эшләнәме?