100 яшьлек Хуснул-Хатимә апаның озак яшәү сере

Сүзем Спас районы Ишавылда гомер итүче Хуснул-Хатимә апа Ислямова турында. Ул патша заманында туып, бер гасыр гомер кичергән: ачлык, советлар хөкүмәте барлыкка килү, раскулачить итү, репрессияләр, колхозлар оешу, Бөек Ватан сугышы, аннан соңгы авыр еллар һәм башка тарихи вакыйгаларның тере шаһиты.

16 ноябрьдә ул үзенең 100 яшьлек юбилеен билгеләп үтәчәк, Алла боерса. Шушы олы яшьтә булуына карамастан, ул әлегә аяк өстә, зиһене әйбәт, сәламәтлеге картларча, соңгы вакытларда гына колакларының бераз начар ишетә башлавына зарлана. Өйләрендә бар уңайлыклары бар, тормышлары мул. Бер түбә астында яшәгән кызы Рәхилә белән кияве Әббәс аны кадер-хөрмәттән өзмиләр.

- 100 яшь бит инде, - дип кабатларга ярата язмам герое, – Ходайга шөкер, бүгенге матур, җитеш тормышны да күрергә насыйп булды. Без яшь чак¬та мондый сый-нигъмәтләр турында хыяллана да алмый идек, бер кисәк кара ипигә тилмергән вакытлар искә төшкәч, йөрәк кысылып куя, ә бүген бит ризыктан табын сыгыла, - ди юби¬ляр.

Хуснул-Хатимә 1915 елда Татарстанның Мөслим районы Мәл- ләтамак авылында ремесленник Әфләтүн һәм Аскабжамал гаиләсендә икенче бала булып дөньяга килә. Гаилә башлыгы кареталар, өстәлләр, урындыклар эшләп сата, терлек үстерү белән дә шөгыльләнә. Хуҗабикә үзен балалар тәрбияләүгә багышлый, һәр эштә иренең беренче ярдәмчесе була.

Хуснул-Хатимәгә дүрт яшь ча¬гында фаҗигале рәвештә әтисе ва¬фат була. Гаилә төп кайгыртучысын югалта, Аскабжамал өч бала белән ялгыз кала. Олы кызы Миңлекамалга ул чакта ун яшь, төпчекләре Низам әлегә туган гына була.

Гаилә өчен авыр тормыш башла¬на. Хәзер генә дүрт яшен турырган Хуснул-Хатимә җилкәсенә олы вази¬фа – нәни туганын тәрбияләү ята. Әй, бу дөнья, аны әлегә үзен карау өчен дә берничә кеше кирәк бит. Тик башка хәл юк. Әнисе белән туганы Миңлекамал гаиләне ашатырга ризык кайгырта.

Тормыш дәвам итә. Ана кеше авыр¬лыклар алдында сыгылып төшми: ба¬лаларын хезмәткә өйрәтеп үстерә, һәркайсына белем бирергә тырыша. Нарасыйларын ач-ялангач итмәс өчен, Аскабжамал җиң сызганып колхозда эшли, терлек асрый, йон эрләп бияләйләр, оекбашлар бәйләп сата, кайберләрен башка әйберләргә яисә ризыкка алмаштыра.

Сигез яшен тутырып, Хуснул-Хатимә авыл мәктәбенә укырга керә. Белем алырга теләге көчле булганга, һәр нәрсәне бик тиз отып ала, шуның белән дә яшьтәшләреннән аерыла ул. Дүрт классны тәмамлап, укуын авылдан 7-8 чакрым ераклыкта урнашкан район үзәге Мөслим мәктәбендә дәвам итә. Көзме, кышмы, җил-яңгырмы, ике араны якын итеп шунда йөри. Бик әче салкыннарда гына ят авылда бер белмәгән йорт ишеген шакып, кунарга сорала. Ул вакытларда халык бик гади, кунакчыл булганлыктанмы, яшь кунак- ны бер дә кайтармаганнар.

Мәктәптә Хуснул-Хатимә рус, татар, латин, гарәп телләрен өйрәнә, мате-матиканы яхшы үзләштерә. Өйгә кайтып йорт эшләрен алып бара: энесен дә карый, оекбаш-бияләйләр дә бәйли, сыер да сава, икмәк тә пешерә.

7 класста укыган чакта, укытучылар җитешмәү сәбәпле, Хуснул-Хатимәне зирәк, тырыш укучы буларак баш¬лангыч класслар укытучысы итеп билгелиләр. Мәктәпне тәмамлап, укытучы һөнәрен үзләштерү теләге белән ул Пермь шәһәренә юл тота. Тик яшәргә урын булмаганлык¬тан, әлеге хыялыннан баш тартырга мәҗбүр була. Гаиләсенә бераз гына ярдәм итим дип, 19 нчы самолетлар җитештерүче заводына эшкә урнаша, көннәр буе станок артында тимер оч¬кыч элементлары җыя. Хезмәт хакын, билгеле, әнисенә җибәрә.

Өч елдан соң туган авылына кайтып, авыл балалар бакчасына тәрбияче булып урнаша Хуснул-Хатимә. 17 яшен тутырып, чибәр, буйчан Зөфәр Афзаловка тормышка чыга. Ул Пермь якларыннан, мулла гаиләсендә туган бердәнбер бала була. Озакламый яшь парның бәхетләрен тулыланды¬рып ике балалары – уллары Фаиз һәм кызлары Фаизә туа. Афзаловлар бик бәхетле яшиләр, гаилә башлыгы да, хуҗабикә дә даими эшли, гаиләләре бернидән дә мохтаҗлык күрми.

Тик “кайгы кычкыра килми”, дигәндәй, Афзаловлар гаиләсенә дә көтмәгәндә зур кайгы төшә: кинәттән, дүрт яшен тутырган уллары чирләп үлә. Ә озакламый тыныч тормыш күген сугышның кара болыты каплый. Ир-атларны бер-бер артлы фронтка озата башлыйлар. Билгеле, чират Зөфәргә дә җитә. Яраткан тормыш иптәше, баласының ягымлы атасы белән саубуллашу бик авыр була. Ә инде бу соңгы очрашулары булуын берсе дә уйламагандыр мөгаен.

Шулай итеп, Хуснул-Хатимә кызы Фаизә белән берьялгыз кала. Әмма үзеңне жәлләр чор түгел – җигелеп колхоз арбасын тартасы, кич утырып сугышчыларга җылы киемнәр бәйлисе бар... Барлык чордашлары кебек, иң катлаулы сынаулар аша узарга туры килә аңа: кырда да эшли, урман да кисә. Техника булмаганлыктан, бар эшне кул белән башкаралар, билгеле.

Менә шулай үз-үзләрен жәлләмичә Бөек Җиңүне якынайту өчен тылда көнне-төнгә ялгап тир түккән хатын-кызларыбыз. Намуслы тырыш хезмәте өчен Хуснул-Хатимә күп мактау кәгазьләре, медальләр белән бүләкләнә.

Ниһаять, өзелеп көткән Җиңү көне җитә, барча халык фронттан якыннарының исән-сау кайтуларын көтә. Тик Хуснул- Хатимәгә шатлыклы хәбәр алырга насыйп булмый – аның тормыш иптәше сугыш кырында үлеп кала.

Сугыш тәмамлана, әмма тор¬мышлар җиңеләйми. Ялгыз бала күтәрү бик авыр була, шул өскә аның җилкәсендә әнисе белән кече туганы, туганының баласы Факия дә була.

Көн күрер өчен Хуснул-Хатимә төрле эшләрдә хезмәт итә, Казан базарларында сөт, май, йон сата. Шулай бервакыт биредә Амрулла исемле ир-ат белән таныша. Ул чы¬гышы белән Түбән Новгород өлкәсе Ишавыл авылыннан тол ир була, ял-гыз ике кыз бала тәрбияли: олысы Софиягә 15, Мәллимәгә 10 яшь була. Шактый вакыт аралашканнан соң, Амрулла Хуснул-Хатимәгә кияүгә чыгарга һәм бергәләшеп Ишавылга кайтырга тәкъдим ясый.

Ишавылга күченеп яши башлау белән үк Хуснул-Хатимәне бары¬сы да бик җылы каршы ала һәм Хатимә апа дип йөртә башлыйлар. Амрулланың кызлары да аны бик тиз үз итә һәм әни дип эндәшәләр. Хатимәгә ул чакта 28 яшь була.

Ислямовлар гаиләсенә килен бу¬лып төшкәндә, бу гаилә раскулачить ителгән була, йортларын, терлекләрен, милчәләрен колхозга бирәләр. Үзләре балчыктан ясалган, җир идәнле са¬райда яшиләр. Шуңа да карамастан, авырлыклар язмам героен куркытмый. Тырыша торгач, күрше рус авылыннан арзан хакка йорт сатып алалар. Аннары ваклап түләү ысулы белән сыерлы да булалар. Шулай итеп гаиләнең түбәсе, сөте һәм мае була. Артып киткәнен Хуснул-Хатимә базарда сата, Горький¬га бәрәңге белән дә йөри. Гаилә башлыгы армый-талмый колхозда эшли. Шулай алар әкрен генә бурычлардан арыналар.

Күп тә үтми, гаиләнең бәхетен ту¬лыландырып уллары Хайдәр дөньяга килә. Инде тормышлар җайланды дигәндә, ата-ана башына зур кай¬гы төшә – дүрт яшьлек уллары каты чирләп дөньяны ташлый. Берничә елдан соң Ходай аларга тагын бер сабый бирә – кызлары Рәхилә туа.
Еллар үтә, балалар үсә. София белән Мәллимәне кияүгә бирәләр, оныклар туа. Еш кына әнисенең хәлен белергә кызы Фаизә кайтып йөри, Факия дә апасын онытып куймый.

1972 елда Ислямовлар гаиләсенә тагын бер кайгы төшә – гаилә баш¬лыгы Амрулла бакыйлыкка күчә, Хуснул-Хатимә 57 яшендә тол кала. Бу вакытта кызлары Рәхилә сәүдә техникумы тәмамлый һәм бер ел¬дан тормышын Әббәс Хамзин белән бәйли, яшь гаиләнең ике ягымлы кызлары - Равилә белән Сылу туа. Хамзиннар икесе дә колхозда эшли. Рәхилә башта МТФда лаборант булып хезмәт итә, ә Васильсурскта ветеринар белгечлеге алгач, ферма җитәкли, зоотехник була. Район депутаты вазифасын да намуслы алып бара. Нинди генә эштә булса да, үзенең төп бурычы итеп әнисен тәрбияләүне күрә.

- Әни безне үстергәндә гел берне кабатлады: гомер барыгызда урла¬магыз, алдамагыз, кешеләргә авырлык китермәгез, кемгә дә усаллык теләмәгез. Үзе бер дә кычкырмады, сукмады, аның тыныч кына әйткән бер сүзе җитте. Бүгенге көндә әнине янәшәмдә сау-сәламәт күрә алуыма Ходайга мең рәхмәтле мин.

Аның озын гомерле булуын мин аның сабырлыгында, гомер буе Аллаһыга ышанып яшәвендә дип уй¬лыйм. Әни бар нәрсәгә дә түзә бел¬де, Ходай кушкан, дип яшәде. Элек тә, бүген дә сәламәт яшәү рәвеше алып бара, вакытында сыйфатлы ризык белән туклана, ял итә, гимна¬стика ясый.

Ул бер дә үләм дип әйтми, Ходай биргән гомерем, ди. Кайчак миңа: “И, кызым, сине газаплыйм инде. Мине шулай тәрбияләгәнең өчен рәхмәт, үзеңә дә шулай хөрмәттә яшәргә язсын”, - ди. Ә мин аны дөньядагы иң югары кыйммәт – ана хакы өчен тәрбиялим, хөрмәт итәм. Ходай Тәгалә һәркемгә дә шундый озын гомер язсын иде.

Аны ялгыз калдырмастан, шәһәргә китү теләгеннән баш тарттык. Баштарак кызларым Сылу белән Равилә әни ялгызлыктан интекмәсен өчен, бер-бер артлы янында куна иделәр. Күпме генә бергә яшәргә чакырсак та, ахыргысына кадәр гомер иткән йор¬тын калдырып китәсе килмәде, - дип сөйләде юбилярның кызы Рәхилә.

- Безнең баштан ниләр генә үтмәде, әмма үземне бүгенгә бик бәхетле тоям. Тормышның матурлыгына, балаларым, оныкларым, аларның ба¬лалары уңышларына куанам, мине кадер-хөрмәттән өзмәгәннәренә мең рәхмәт, - ди йөзьяшәр әбекәй.

Хуснул-Хатимә алмайны мин чынбарлыкта бәхетле дияр идем. Чөнки аның 16 оныгы, 26 онык баласы бар. Ул озын, катлаулы тормыш юлы узганына, йөз яшенә җитүенә карамастан, әлегә аяк өстә, үз акылында. Яратып газета-журналлар укый, те¬левизор аша төрле яңалыклар белән таныша, дөньялары тыныч, якынна¬ры имин булсын өчен дога кыла.

Аеруча өй тутырып онык-онык- чыкларының җыелганын көтеп ала. Алар аны барысы да яратып “Кечерүк әни” дип кенә йөртәләр икән. Анысын ник шулай дип сорагач: “Мин балала¬рыма, онык-оныкчыкларыма һәрвакыт кечерүкләрем дип дәшә идем. Шуннан яшь буын мине дә “Кечерүк әни” дип йөртә башлады”, - дип җавап кайтарды елмаеп Хатимә апа.

Күршеләре, авылдашлары ара¬сында да олы ихтирамга лаек ул. Элек тә, бүгенге көндә дә аның гаиләсе ярдәм сорап килгәннәрне, мохтаҗларны кире кайтармый. Үзе табигать, хайванннар ярата. Тугыз дистә яшенә кадәр бакча эшләре алып барган, гөл-чәчәкләр үстергән.
16 ноябрьдә олы бәйрәме белән кот¬ларга илебезнең төрле төбәкләреннән Хуснул-Хатимә апаның якыннары, туганнары җыелачак. Шул уңайдан корбан чалырга да планлаштыралар Ислямовлар.

Без дә Хуснул-Хатимә апаны 100 яшь¬лек күркәм юбилее белән котлыйбыз, Аллаһы Тәгалә сезне сәламәтлектән аермасын, һәр яңа туачак көнегез шатлык, бәхет алып килсен.