Быел бәрәңге ник чери?

Авылда яшәүчеләрнең юанычы да, куанычы да бугай ул бәрәңге ди­гәннәре. Хәер, шәһәр­некеләр дә кимен куймый. Дача кишәрлеге никадәр генә кечкенә булмасын, әз булса да бәрәңге утыртырга тырыша. Ни дисәк тә, үзең үстергәнгә җитми инде. Ышанычлы да, тәмлерәк тә. Тик менә күбрәк булганда, саклау гына авыр.

Быел ике бакчачының берсе, бәрәңгем чери, дип зарлана. Дөрес, авылларда әлегә базы белән бәрәңгем әрәм булды диючеләр юк. Әмма, көздән үк чери башлаган бәрәңгене кыш буена сак­лау җиңел булмаячак. Иртә язда җирен эшкәртеп, ашлап, орлыклык бәрәң­гене алдан әзерләп, утыртыр алдыннан корткычларга каршы дару белән эш­кәр­теп, чүп үлән күренә башлагач кырып, аннан күмеп, тагын әллә ниләр эшләп, күз текәп көтеп алган уңышны югалтасы килеп тормый шул. Бәрәңге черемәсен өчен ни эш­ләргә? Озын кыш буена ничек сак­ларга? Әлеге һәм башка сорауларга күпме­дер күләмдә ачыклык кертү максатында, Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикше­ре­нү институты галимнә­ренә мө­рәҗәгать итәргә булдык.

Татарстан хуҗалыкла­рында быел бәрәңге, узган ел белән чагыштырганда, бер­ничә мең гектарга күб­рәк утыртылган. Узган ел аның күләме 6638 гектар булса, быел 9327 гектар. Уңышы да узган ел белән чагыштырганда күбрәк. Татарстан Премьер-минис­тры урынбасары – авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры Марат Әхмәтов әйтүенчә, республика хуҗа­лыклары тарихында быел беренче тапкыр бәрәңге уңышы гектарыннан 200 ц чиген узып, уртача 235 центнер тәшкил итә. Бу кадәресе күпләп бәрәңге җитеште­рүчеләргә дәүләт ярдәменең артуы, сугару сис­темасын яңабаш­тан торгызу эшләре һәм технология таләпләрен үтәүгә дә бәйле, әлбәттә. Андый хуҗалык­ларда үстер­гәнне саклау буенча да шактый эшләр башкарыла.

Билгеле, шәхси хуҗ­а­лык­ларны йөзләрчә тонна бәрәңге җитештерүчеләр белән чагыштыру кыен. Зур хуҗалыкларда бәрәң­генең сортлары да, корткычларга каршы көрәшергә мөмкин­лек тә күбрәк. Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тик­шеренү институ­тының биотехнология бү­леге җи­тәк­чесе Зенон Сташевски, го­мумән, шәхси ху­җалык­ларда бәрәңге үс­тереп азап­лануның килә­чәге өмет­ле түгел дип саный. Яшь булса да, исеме фән дөньясына яхшы таныш булган галимнең фикере белән күпмедер күләмдә килешми дә булмый. Чыннан да, бү­генге авыл әк­ренләп кенә авыр хезмәттән котылу юлын карый. Бә­рәңге үстерү зур табыш бирмәсә дә, ул бит – авыл кешесенең яшәү рәве­ше. Аннан килеп, иш янына куш та бит әле. Ә инде үсте­релгәнне ничек саклау мәсьә­ләсенә килгәндә, мо­ның авыл җирендә күп­тәннән кулланыла килгән үз ысуллары да шактый.

Белгечләр әйтүенчә, бә­рәңгегә аеруча зур зыян салучы авырулардан котылу өчен иң элек аны ел саен бер үк урынга утыртуны чикләү кирәк. Өе янында 20-25 сутый җир кишәрлеге булганнарга, бәрәңгене бак­чаның бер өлешенә генә утырту яхшы нәтиҗә бирә. Ә инде мондый мөмкинлек юк икән, бәрәңге уңышын җыеп алгач та, анда төрле сидерат үләннәр, шул исәптән ак гәрчич, люпин, кузаклы культуралар чә­чәргә кирәк. Болай иткәндә, бәрәңге авырулары, шул исәптән быел теңкәләргә тигән фитофтороз, төрле черек авырулары таралып китә алмый. Башка чара булмаганда, көзге арыш чәчәргә дә мөмкин, ди белгечләр. Бәрәңге уңы­шын җыеп алырга атна чамасы алданрак сабакларын чабып яки урып чыгу киңәш ителә. Авыру таралмасын өчен сабакларны 5 процентлы бакыр купоросы эремәсе яки минераль ашлама сыекчасы белән эшкәртү кирәк.

Бәрәңгене сакларга куяр алдыннан 10-15 көн дәвамында салкынча, ышык урында тоту мәслихәт. Кояш нурлары үтеп, йомшармасын өчен, бәрәңгене ни белән булса да томалыйлар. Ачык урында калып, йомшарган бәрәңгегә агулы матдәләр тупланырга мөмкин. Бәрәңгеләрне мөм­кин кадәр җентекле итеп аралап, чирле яки чере­гәннәреннән арындыру мөһим.

Черү ихтималын алдан белү өчен кайберәүләр полиэтилен пакетка 10-20 бәрәңге салып, ике атна тота. Әгәр бу вакыт эчендә яхшы сакланган булса гына, бәрәңгене кышлыкка калдырып була. Бәрәңге базы, идән асты яки башка төр сак­лау урыннарын 10 литр суга 200 грамм аш тозы салынган сыекча, агач диварларны известь белән эш­кәртеп чыгу да бәрәңгенең сакланышына яхшы тәэсир итә. Саклау урыны җиңелчә җилләтелергә һәм һава температурасы 4-6 градус­тан артмаска тиеш.

Быел черү ихтималы күбрәк булганга күрә, базга салыр алдыннан 100 килограммга 200 грамм исә­беннән бәрәңгегә акбур оны яки цемент сиптерергә мөмкин, ди белгечләр.

Бәрәңгедән мул уңыш алырга теләсәң, аның сор­ты да яхшы булырга тиеш. Бу турыда да алдан кайгырту кирәк. Бәрәңгенең яңа сортлары, аны үстерү, сак­лау һәм башка мәсьәләләр буенча сораулар булса, Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институтына 277-81-17 телефоны аша мөрәҗәгать итәргә дә мөмкин.