Уңышсыз тапшырылган имтихан үз-үзеңә кул салуга сәбәпме?

Ел саен диярлек укытучы белән телгә килү, мәктәптә “икеле” алуны сәбәп итеп үз-үзенә кул салган үсмерләр була. Бердәм дәүләт имтиханы үткәрелә башлаганнан бирле егет-кызларны якты дөнья белән хушлашырга этәргән тагын бер “кайгы” барлыкка килде Агымдагы елда да имтихан тапшыру чоры фаҗигаләрсез генә үтмәде.

Июнь башында җәмгыять белеменнән сынау 16 яшьлек малай өчен соңгысына әйләнә. Агымдагы ай, гомумән, фаҗигале була. Чөнки шушы бер очрак кына булса бер хәл, бер-бер артлы өч яшүсмер дөньядан китәргә карар кыла бит. Дөрес, бу очракларның берсен генә имтиханнар белән бәйлиләр.

2 июнь көнне 15 яшьлек мәктәп укучысы асылынган килеш табыла. 8 июньдә инде Яшел Үзәндә шундый кайгы була: бу юлы инде 16 яшьлек үсмер үз-үзенә кул сала. 9 июньдә телгә алынган очрак – Кайбыч районында яңа гына җәмгыять белеменнән имтихан тапшырган чыгарылыш сыйныф укучысы якты дөнья белән саубуллаша.

Егет юридик вузга укырга керергә ниятли. Шуның өчен җәмгыять белеменнән имтихан аның өчен мөһимнәрдән була. Туганнары сүзләренчә, ул имтиханнар өчен бик борчыла. Бердәм дәүләт имтиханында барлык биремнәрне үти алмавы аның күңелен  төшерә. Нәтиҗәдә ул имтихан нәтиҗәләрен дә көтеп тормыйча суицидка бара. Якыннары фикеренчә, аны бу адымга нәкъ менә БДИ этәрә.

Билгеле, мондый очраклар булган саен без аның сәбәпләренә төшенергә тырышабыз. Бигрәк тә мәктәп, укытучы, имтиханнар белән бәйле суицидлар зур резонанс тудыра.  Әмма, билгеле, мондый фаҗигаләрнең сәбәпләре тирәнрәк ята. Бер төркем үсмерләр ни сәбәпледер тормыш итәргә сәләтсез булып үсә. Нәтиҗәдә, кечкенә генә авырлык та алар өчен җиңеп булмастай тоела.  Ә начар билге, уңышсыз тапшырылган имтихан этәргеч факторларның берсе генә булып тора.

Гомумән, соңгы берничә елда яшүсмерләрнең үз-үзләренә кул салу проблемасы актуальләшә бара. Татарстан буенча балалар хокуклары буенча вәкаләтле вәкил Гүзәл Удачина да күптән түгел генә күңелсез статистиканы яңгыраткан иде.  Ул билгеләп үткәнчә, 2014 елда 23 балигъ булмаган бала мондый адымга барган, бу алдагы ел белән чагыштырганда 6 очракка күбрәк.  2010 елда 24 суицид факты теркәлгән, 2011дә – 27, 2012дә -19 үсмер үз-үзенә кул салган. 

Узган елдагы очракларны анализлаганнан соң түбәндәге нәтиҗәләргә килгәннәр:

- Авыл җирлегендә теркәлә торган суицид очраклары кинәт кенә артып киткән. Шәһәр балалары арасында әлеге күрсәткеч 10 мең балага 0,44 булса, авыл җирлегендә исә – 1,95.

- Үз-үзенә кул салган балаларның 15е мәктәптә укыган, 7се – башлангыч һәм урта һөнәри белем бирү учреждениеләрендә белем алган. Бары тик бер генә бала беркая да эшләмәгән һәм укымаган.

- Үз-үзенә кул салу омтылышлары кызларда күбрәк була икән, әмма малайлар бу турыдагы уйларын ахырына кадәр ешрак җиткерә. Шулай, узган елда үз-үзенә кул салып бакыйлыкка күчкәннәр арасында 18 малай, 5 кыз булган.

- Суицид кылучыларның күбесе имин гаиләләрдә яшәгән.

Билгеле, үсмерләрнең психик сәламәтлегенә, беренче чиратта, әти-әниләр игътибарлы булырга тиеш. Әмма белгеч булмаган кешегә барыбер мондый очракта нидер үзгәртүе авыр. Шуңа да соңгы елларда мәктәп психологларының эшләре нәтиҗәлерәк булырга тиеш дигән сүзләр яңгырый. Узган елда Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыгы сайтында мәктәп психологлары институтын үзгәртеп кору турындагы карар басылып чыкты. Суицидларны кисәтү, балалар проблемаларын хәл итүгә ярдәм итү максатыннан якындагы өч елда республиканың һәр районында үз психологик-педагогик үзәк булдырылырга тиеш. 3 яшьтән алып 18 яшькә кадәр балаларны борчыган мәсьәләләр, үсештә, тәрбиядә һәм укуда булган кыенлыкларны хәл итүгә психологлар, социаль педагоглар, дефектологлар һәм логопедлар алыначак, дип билгеләнгән иде әлеге документта. Әмма әлегә бу юнәлештә бернинди алга китеш тә сизелми.