Нәбирә Гыйматдинова: «Мин беркайчан да йөземне кызартырлык әйбер язмадым»

Кыскасы, Нәбирә Гыйматдинова белән туры элемтә укучыларыбыз арасында зур кызыксыну уятты. Бүген әлеге сорау-җавапларның өземтәсен тәкъдим итәбез. 

 

 

– Язучы бит күп йөри, Рания, күп күрә, күп ишетә дигәндәй. Гыйбрәтле язмышлары турында килеп сөйләүчеләр күп. Аларның кайберләрен күңелгә салып куясың. Әмма барысын да чынбарлыктан алып, кәгазьгә күчерергә кирәк микән? Гадәттә, бәхетсез язмыш турында сөйлиләр бит, ә гел-гел фаҗига, бәхетсезлек, күз яшьләре нәрсәгә ул? Язучы үз әсәре белән кешенең җанына яктылык бөркергә тиеш. Минем беркайчан да бармактан суырып алып кына язганым юк. «Сихерче» әсәрендәге Шәрифҗамал әби безнең күрше авыл карчыгы иде. Ул 103 яшькә кадәр яшәде. Әби үзен таныган, ошаткан, без аның белән соңрак күрешеп тә сөйләштек. «Парлы ялгыз» дөнья күргәч, бәй, сез минем турыда язгансыз дию­челәр булды. Андыйлар шактый.

 

 

– Теләсә кайсы әсәремне оялмыйча тәкъдим итә алам, чөнки мин беркайчан да әдәп кануннарыннан читкә тайпылмадым, йөземне кызартырлык әхлаксыз әйберләр язмадым. «Фәрештәләр» дигән әсәремне укып карагыз әле, ул нәкъ менә мәктәп укучыларына туры килә торган.

 

 

– Без – Мөхәммәт Мәһдиев, Гариф Ахунов, Гомәр Бәширов, Әмирхан Еники, Аяз Гыйләҗев кебек классик язучыларны укып үскән буын. Заманында алардан да күбрәк китап бастырган кешеләр бар иде, тик бүген шуларның берсе дә истә түгел. Әсәрең вакыт сынавы үткәч кенә, мин язучы, дип күкрәк кагарга мөмкиндер дип уйлыйм. Гәрчә, моннан 25 еллар элек язылган «Китәм, димә», «Бүре каны», «Бер тамчы ярату», «Сихерче» һәм башка бәяннарым әлегә кадәр онытылмыйча, укучыны кызыксындырса да, әсәрләремне аспирантлар, студентлар, мәдрәсә шәкертләре өйрәнеп, диссертацияләр, диплом эшләре рефератлар язса да, мин мактау һәм макталулардан куркам. Язучы булу өчен, беренче чиратта, үзеңнең каләмдәшләреңнең тануы мөһим. Ел саен өчәр китап чыгарып кына талант артмый ул. Соңгы елларда укучыны ялгыш юлдан алып китә торган әдәпсез «урам әдәбияты» барлыкка килде. Бер көнлек әйберләр (әсәр диярлекләре юк) дөньяны басты. Халык укый, янәсе! Бәхетсез, җаны гарип, мес­кен кешеләр турында сөйләп, укучыда кызгану хисе уятырга тырышу, вак көнкүреш темалары белән мавыгу хас аларга. Геройлары да исерек ирләр, кыйналган-тукмалган би­чара авыл хатыннары. Ә мин үзебезнең татар хатын-кызларын графинялар дәрәҗәсенә күтәреп язам, чит милләтләр, менә нинди гүзәл икән татар хатыннары, диярлек булсын! Ә бит аларның күбесе авылныкылар. Бездә бодайны кибәктән аерып бирерлек тәнкыйть юк шул. Мәсәлән, бакчачы булмаса, бакчаны чүп басып китә бит. Бүген укучылар Ркаил Зәйдулла, Марсель Галиев, Факил Әмәк, Галимҗан Гыйльманов, Рифә Рахман, Илсөяр Иксанова, Рәмзия Габделхакова, Халисә Ширмәннәрне эзләп-табып укысын иде дигән теләктә калам.

 

 

– Кызганыч, бәяләнми. Шуңа күрә каләм иясе кайдадыр эшләргә мәҗбүр. Гонорар дигән сүзне «Кызыл китап»ка кертергә иде. Андый сүз юк бүген.

 

 

– «Сихерче» , «Бер тамчы ярату» әсәрләренә сценарийларны Тәслимә Хәләф язган иде. Кәрим Тинчурин исемендәге теа­трда алар аншлаг белән барды. «Китәм, димә» әсәре буенча биш серияле кинофильм төшерелгән иде, ул телевидениенең «Алтын фонды»нда саклана, һәм аны 13нче тапкыр инде, ел саен күрсәтәләр. Хәзер чит илдәге татарлар да яратып карый. 

 

Ә «Бүре каны» әсәрен Түбән Кама театры режиссеры Рөстәм Галиев миңа әйтмичә генә куйган иде. Башта ул үземә сәеррәк тоелса да, хәзер тамашачы яратып карый торган спектакльгә әйләнде ул. Рөстәм «Сихерче»не дә сәхнәләштерү турында уйлап йөри. 

 

Мин беркайчан да әсәрләремне русчага тәрҗемә итәм дип өтәләнмәдем, минем укучым – татарым, мин аңа хезмәт итүем белән дә бик бәхетле. Инглиз теленә тәрҗемә итсәк, сез таныласыз бит дию­челәргә дә мин шулай җавап бирәм.

 

 

– Игътибарыгыз өчен рәхмәт. Күрешербез, Алла теләсә.

 

 

– Минем, бөтен ирләр дә бер чыбыктан сөрелгән, диясем килми, Ләлә. Без ир-атларны олыларга тиеш. Тик шунысын да яшереп торасы юк: бүген бөтен авырлык хатын-кыз җилкәсенә төшә. Аларның күбесе ялгызы гына бала үстерә. Гаиләдә малай үсә икән, аңа, һичшиксез, ата тәрбиясе кирәк, чөнки ул ир тәрбиясе алырга тиеш, бу киләчәк тормыш өчен кирәк. Шуңа күрә яшьләр аерылышмасын, бала ха­кын хаклап яшәсен иде.

 

 

– Соңгы вакытта аралашканым юк. Ул хәзер Санкт-Петербургта яши. 

 

 

– Хәләл көч белән мал табып, һәр хатынына да йорт салган, һәркайсын тигез күргән, матди яктан тәэмин иткән ирләр Татарстанда ничә икән? Миңа шылтыратсыннар иде, шулар турында бик матур әсәр язар идем. Тик шикләнәм, андыйлар булыр микән? 

 

 

– Мин үзем Рәшидә абыстайдан сабак алган кеше. Динебез куәтләнүенә сөенәм. Рамил Юныс, Камил Сәмигуллин һәм Җәлил Фазлы­ев кебек хәзрәтлә­ре­без­нең язмаларын яра­тып тыңлыйм. Берсен­дә Җәлил хәзрәт: «Вәгазь­ләремдә синең әсәрлә­реңдәге кайбер фикерләрне кулланам», – диде. Бу минем өчен бик зур бәя. Ә болай алар белән якыннан аралашканым юк.

 

 

– Мин Аллаһы Тәгаләнең яраткан бәндәсе булганмын, ахры. Әлегә кадәр бөтен хыялларым да тормышка ашып бара. Без гаиләдә биш бала үстек, әти инвалид иде. Сигезенче сыйныфтан соң, Иваново шәһәренә китеп, ФЗӨгә барып кердем. Анда ел ярым яшәгәннән соң, Казанга кайтып, төзелештә эшләдем әле. Бер үк вакытта кичке мәктәпне тәмамладым. 45 сум хезмәт хакы алып, шуның 25 сумын немец теле курсларында укыган өчен бирә идем. Калганы – ашарга һәм китапларга. Бауман урамындагы китап кибетеннән сатып ала-ала, елга 300 данә китап җыелган иде. Бервакыт тәрәзә янына килеп: «И Ходаем, бер телем ипи бирсәнә», – дип елаганым хәтердә. Казанда ярдәм сорар кешем дә юк. Казан университетының журналистика бүлеген тәмамладым. Кияүгә чыккач, бөтен хыя­лым суыткыч алып, аны азык-төлек белән тутыру иде. Ирем Рифкать 125 сум хезмәт хакына эшли иде. Аның 75 сумын фатир хуҗасына бирәбез. Кызларыбыз тугач, гаиләбез­гә бәрәкәт һәм муллык килде. Мин «Идел» журналында бик тырышып эшләдем. Ул чакта язучыларга һәм журналистларга гонорар яхшы түләнә иде. Фатир да алдык, чит илләргә дә чыктык. Барысын да үз көчебез белән таптык. Хыялларсыз ничек яшисең ди: «Сихерче» яисә «Бер тамчы ярату» әсәрләре буенча фильм төшерсәң иде!

 

– Авыл турында күп язасыз. Аксубайга еш кайтасызмы? (Гөлшат Әю­пова, Казан)

 

– Бервакыт мәрхүмә Гөлшат Зәйнашева, мине туктатып: «Җитәр инде, һаман авыл да авыл әсәрләреңдә, син бит гомер буе шәһәрдә яшисең», – дигәч, Гөлшат апага «үч итеп», кала тормышыннан шактый гына әсәрләр яздым. Рәссам, эшмәкәр, хисапчы, артистка, балерина һәм башка хатын-кыз образлары шунда туды инде. Ә туган якка еш кайтам, Карасуда әнием яши. 

 

 

– Мин Аксубай районының Карасу авылыннан. Бездә мондый гына табигать түгел, кыргый табигать. Төнбоеклы күлләр, яшеренеп кенә аккан чишмәләр, урмандагы кызыл һәм кара бөрлегәннәр... Әйе, ел буена җитәрлек дару үләннәре җыеп киптерәм, киндер капчыкларга тутырып куям.

 

 

– «Бүре каны» күптән язылды. Бервакыт Пермь шәһәреннән бер умартачыдан хат алган идем мин. Бездә малаена бүре каны эчергән кеше бар, дип язган иде ул. Аннары без аның белән хат алыштык, әмма ул якларга барып чыга алмадым. 

 

 

– Элек беренче әсәремне Туфан абый укый торган иде. Хәзер гаиләдә ирем кулъязма килеш укый, чөнки ул аны компьютерда җыярга булыша, үзем генә өлгермим. Фикерен дә әйтә.

 

 

– Таныш ул әйберләр миңа, Гөлинә. Элек даруны бик сирәк эчкәннәр, халык медицинасы белән дәвалау ысулларын кулланганнар. Безнең әби дә сөлек сала иде. Авылдашлар, дәва өметләнеп, шул Шәрифҗамал әбие­безгә йөрде. Миндә сиземләү бар, яшермим. Догалар укып өшкерүләргә ышанам. Студент чакта бүлмәнең ишек башына куярга дип «Аятел Көрси» эзләп йөргән идем. Безнең урамда бик дини карчык Минниса әби яши иде, аның йорты янган, бары тик «Аятел Көрси» генә исән калган. Дөрес, аның кырыйларын ут өткән иде. Мә, кызым, сакла, диде әби. Бүген дә сак­лыйм. «Сихерче»дә ул язылды.

 

 

– Заманында, байыйбыз дип, татар авылларындагы күмәк хуҗалыкларга дуңгыз керттеләр. Хәрәм булган җирдә бәрәкәт бетә. Бу минем шул хакта искәртүем иде. Икенче бер хәрәм – аракы керде. Ул чакта миннән көлделәр, алай гына татар авыллары юкка чыкмый, диделәр. Бүген нәтиҗәсен үзегез күрәсез. Әсәрдә тагын икенче сызык – мәхәббәт. 30 елдан соң да сүнмәгән-сүрелмәгән яратуның бер тамчысы да тауларны ишәрдәй көчкә ия икән, димәк, саф мәхәббәт бар ул. Рабига белән Габдрәхим тормыштан алынган, әмма берникадәр җыелма образ. Рабига – рәссам булгач, әсәрне язар алдыннан рәссамнарның остаханәләренә күп йөрдем. Кем алар? Нинди алар – күзәттем. «Китәм, димә» әсәрен язганда да балет театры ишекләрен еш ачарга туры килде. 

 

 

– Мин китапны кулга тотып укуны бернигә дә алыштырмас идем. 

 

 

– Психологиягә, фәлсәфәгә, Ислам диненә, дару үләннәренә, борынгы халык дәвалау ысулларына кагылышлы әдәбият белән бик кызыксынам. Алар илһам бирмәсә дә, күңелне баета. Яран гөлләре үстерәм, шулар белән сөйләшәм, аларның матурлыгына сокланам. Урман минем стихиям, анда баргач, сәгатьләр буе кырмыскаларны кү­зәтәм. Күкеләрнең холкын өйрәндем, аларның нигә сагышланганын бе­ләм. Кош-кортларның, киек җанварларның телен аңлыйм кебек. Холкыма капма-каршы кешеләр белән аралашуы рәхәт. Ул бит фәлән-төгән, ничек аның белән аралашасың диләр, ә минем өчен ул миннән дә акыллырак Аллаһ бәндәсе. Нинди генә кеше булса да, аңа кимсетеп, түбәнсетеп карарга ярамый! Җәй айларында дуслар белән табигатькә чыгабыз, үләннәр җыябыз, бик эләкмәсә дә, балык тотабыз. Менә шулай, төрле мәле бар илһамлануның.

 

 

– Халык исемен кулланып, халык мине ярата дип шапырынырга ярамый. Каләмдәшләрем минем иҗатымны югары бәяләде, иң зур бүләккә тәкъдим итте: Г. Тукай премиясе лауреаты булдым. Ә калганы бер Аллаһы Тәгалә ихтыярында. 

 

 

– Әлбәттә, гаилә. Мин беркайчан да иҗат ал­гы планда булсын дип яшәмәдем.

 

 

– Мәктәп программасына «Сихерче»не кертергә җыеналар бугай. «Фәрештәләр»не дә өстәр идем. Тик бу бит бездән генә тормый. Сезгә хәтле дә шуңа охшаш сорау биргәннәр иде,кабатлап әйтәм: минем бер әсәрем дә әхлак нормаларын боз­мый, әдәпсезлеккә өйрәтми, шуңа күрә мәктәп укучысына зыян салыр дип уйламыйм. 

 

 

– Канат куя, дип әйтмәс идем, әмма эшләгән эшеңне күрсәләр, күңелле инде.

 

 

– Ветераннар турында шактый язмаларым «Идел»дә басылган иде инде. Ә инде тагын кызыклы язмышлар булса, язарга була. 

 

 

– Табиб булыр идем. Шөкер, хыялымны олы кызым Чулпан тормышка ашырды.

 

 

– Ике кызыбыз да татарча бик әйбәт сөйләшәләр, олысы татар гимназиясен дә тәмамлаган иде. Мәктәптә үк икесе дә матур әдәбиятны укып үстеләр. Минем нәрсә язуым белән һәрвакыт кызыксынып торалар. Кечкенәбез Алсу Казан федераль университетының юридик факультетын тәмамлады, бүгенгесе көндә юрист булып эшли.

 

 

– Билгеле, җан тынычлыгы! Автобиографик әсәргә әлегә тотынмыйм. Дөрес, язсаң, язарлык әйбер бар... 14 яшендә Иваново якларына чыгып киткән авыл баласы бит мин, тормыш шаккатар­лык хәлләрне күп күрсәтте. Бер ай элек кыска гына бәян тәмамладым. Тизрәк китапка кертим яисә тизрәк берәр журналга бирим дип ашыкмыйм. Бераз суынсын, мин аны кабат күчерәм әле. Минем өчен сан түгел, ә сыйфат мөһим.