Ринат Таҗетдинов: Арттан кызлар ияреп кайта

 

- Артистның тормышы гел кеше күз алдында. Әллә нинди талантлы актер булсаң да, гел-гел яратып кына да тормыйлар: тәнкыйтьлиләр дә, сүккәлиләр дә, ниндидер тискәре роль башкарсаң, яратмаска да мөмкиннәр! Фатыйма Ильская, мәсәлән, тискәре, ямьсез образларны гәүдәләндерүдән һәрчак баш тарта иде: “Юу-у-у-к! Бөкре хатынны уйнарга, мин бит чибәр хатын!” - ди иде. Актерны, чыннан да, башкарган роле белән бутау гадәте бар. Әйтик, бөек актерыбыз Шәүкәт Биктимеровны “Әлмәндәр карт” дип атап йөрттеләр. Халык күңеленә ул шулай кереп калды да. Бервакыт аңа режиссер Фәрит Бикчәнтәев Лир патшаны уйнарга тәкъдим итте. Ләкин Шәүкәт абый: “Юк инде, мин шул Әлмәндәр булып калыйм”, - дип баш тартты. Шәхсән мине Туфан Миңнуллинның “Моңлы бер җыр”ындагы Муса Җәлил образы өчен якын иттеләр. Ул әсәр безнең театрда гына куелды. Никтер миңа аны уйнавы бик рәхәт булды. Муса Җәлил образы минем каныма сеңде. Җәлил белән бергә эшләгән кешеләр, язучылар минем тышкы кыяфәтемне дә Мусага охшата иде.

 

 

- Чыннан да, театр сәнгатен сөючеләр күңеленә бу образым аша кереп калуыма да шатланам. Һаман искә алалар икән, бик сөнечле хәл. Бу рольне олыгайганчы башкардым: спектакль сәхнәдә егерме еллап баргандыр. Образны физик яктан да биреп бетерүе авыр, өстәвенә, җырларга да кирәк. Кайберәүләр аны тискәре образ ди. Ләкин ул алай түгел, Мәхдүм - мулла малае, гарип булгач, аннан кызлар курка. Гариплегеннән нык ояла, ләкин нишләсен, йөрәкне тыеп буламыни, ул Сәрвәргә үлеп гашыйк. Халык та аны шуңа үз итте. Юкка гына биш йөз тапкыр уйналмагандыр инде!

 

 

- Мәскәүдә укытучыбыз бик шәп иде - Михаил Николаевич Гладков. Яһүд кешесе, гаҗәеп талантлы шәхес. Актерны бит укыган чакта гына шәп артистка әверелдереп булмый. Аны тормыш үзе чарлый, шомарта. “Сез уйнарга өйрәнерсез, сезнең театр - актерлар театры, милли театрлар арасында да иң көчле актерлар сездә”, - дигәне хәтердә. Дөресен әйткәндә, ул безне яшәргә, чын кеше булырга өйрәтте. Тормыш хикмәтләренә дә төшендерде, акыл бирде. Берара бокс белән шөгыльләнә башлаган идем. Көчле егет буласым килгәндер инде. Бер тапкыр яңакка бик каты “ямадылар” дә, аңымны җуеп егылдым. Репетициягә бара алмагач, хәлемне укытучыга җиткергәннәр. “Анда тагын барсаң, Казаныңа кайтып китәсең!” – диде ул. Шулай да, Мәскәүдән әзер артист булып кайттык, дип әйтүе читен, без биредә чарландык. Бөек артистларыбыздан күреп, үзебезне сәхнәдә тотарга өйрәндек. Безнең уңышлар режиссерыбыз Марсель Хәким улына бәйле. Алтмышынчы еллардан башлап, 2000 елларга кадәр Камал театрында “Марсель эрасы” булды.

 

 

- Әйе. Туксанынчы елларда саклап та калдык без аны. “Әйдәгез, Мәскәү белән араны өзик”, диючеләр булды. Шул вакытта Марсель Сәлимҗанов белән моңа каршы чыктык. Бинабызны да саклап калдык, Мәскәү белән араны да өзмәдек, чөнки театр - ул үз казаныңда гына кайнауны өнәми. Мәсәлән, Молдавия театры Мәскәүдән аерылды. Үзе генә калды һәм ...театр бетте. Аралашырга, барып уйнарга, тәнкыйтьчеләр чакырырга бернинди “күпер” калмый бит инде. Рус театры, ни генә әйтсәк тә, иң алдынгы театрларның берсе. Алар белән аралашмасак, киңәшләшмәсәк, алга китә алмыйбыз. Берлек әнә шуңа кирәк тә инде! “Ринат белән Марсель русларны яклый” дигән сүзләрне ишетсәк ишеттек, ләкин Актерлар йортын һәм Театр әһелләре берлеген саклап калдык. Сугышта катнашкан артистлар өчен бүләкләрне дә Мәскәү аша юнәтә идек. Монда ярдәм итүче булмады...

 

 

- Юк, абруе төшмәде, төшмәс тә, Алла боерса. Безне яшь чакта куркыталар иде: имеш, өлкән артистлар картаеп үлеп бетә дә, театрда уйнарга кеше калмый. Фатыйма Ильская, Гәүһәр Камаловалар киткәч, кем кала инде, дип кайгырышалар иде. Менә бит, табылды! Бездән соң да шулай булачак. Шатланып әйтә алам: яшьләребез арасында талантлар бар. Әллә ниләр уйлап чыгарып, кирәкми дип, театрны сызып кына ташламасыннар. Ул вакытта инде зур фаҗига булачак. Театр начарлыкка өйрәтми, Тукаебыз әйтмешли, “яктылыкка, нурга илтә”!

 

 

- Андый хәлләр дә булды. Яшь чагымда “ничава” егет идем мин. Чыңгыз Айтматов әсәре буенча куелган “Гүзәлем Әсәл” спектаклендә Наилә Гәрәева, Шаһсәнәм Әсфәндиярова белән бергә уйныйбыз. Барыбызның да яшь һәм матур чагыбыз. Наилә ханымның артыннан егетләр калмый. Минем арттан да кызлар ияреп кайта. Берничә ел рәттән бер кыз ияреп йөрде. Туктап: “Минем арттан йөрмә, минем гаиләм бар. Спектакльләргә генә килә аласың”, - дим. Кызлар, әлбәттә, сәхнәдәге образга гашыйк була, шәхсән үзеңне белми бит алар. Сәхнәдә мәхәббәт образларын гәүдәләндергән вакытта: “Сез партнерыгызга гашыйк буласызмы?” - дип сорау бирәләр. Театрда күп нәрсә хәйләгә корылган бит. Наилә белән безне дә “Әһә, болар бергә икән, тормышта да берсе-берсен ярата икән”, дигән сүзләрне еш ишеттерәләр иде. Тормышта гашыйк булмасаң да, тамашачыны ышандырыр өчен, сәхнәдә чын гашыйкны уйный белергә кирәк.

 

 

- Яшьрәк чакларында эшеннән елап кайткан чаклары да булмады түгел. Телевизорда да мәхәббәт геройларын уйнаган спектакльләр күрсәтелә. “Ничек син бөтен Татарстанга кызлар кочаклап күрсәткән ир белән торасың?” - дип теңкәсенә тияләр икән. Бервакыт өйдә телефон шалтырый. Берәү: “Хатыныгыз яныгыздамы?” – ди. “Янымда”, - дип, трубканы Рәйсәгә суздым. Ә телефондагы хатын-кызның: “Рәйсә ханым, минем бит Ринаттан балам бар!” дигәне ишетелә. Ә хатыным мишәр белән яши-яши шомарган, җавабын шунда ук бирде: “Молодец икән, сезгә дә көче җиттемени? Кара, нинди гайрәтле ир белән торам икән мин. Бик яхшы булган!” - ди. Мондый җаваптан соң гаилә бозарга теләүченең сүзе бетте.

 

 

- Бу - Марсель Хәким улы куйган соңгы спектакль. Мансур Гыйләҗев “Баскетболист”ны, автор буларак, үзе язганча гына куйдырырга теләсә дә, режиссер аңа идея өстәде, татарлыкны алга сөрде, сәясәтне дә чеметеп алды. Образым шактый катлаулы иде. Сәхнәдә миңа гел йөгереп йөрергә, югарыга да менеп китәргә туры килде. Кайбер тамашачылар: “Бу Ринатыгыз күптәнге артист бит инде, ничек шулай йөгереп йөри ала соң ул?” - дип пышылдаша икән. Ролемне бик яратып башкардым. Аннан тәм таба идем. Ул Марсель биргән соңгы роль буларак та кадерле. Ә тормышта, чыннан да, мин бик гади, тыныч кеше. Шуны да әйтәсем килә: мин - бик бәхетле артист. Теләгән рольләремне уйнадым.

 

- Театр тарихыннан билгеле булганча, лицедейларны, актерларны һәм шул һөнәргә якын кешеләрне үлгәннән соң зират коймасының тышкы ягына күмә торган булганнар. Валентин Гафт та изгеләрне уйнап гөнаһ җыябыз, ни өчен актерлар иҗат газабында янарга әзер соң, дигән сорау куя. Чыннан да, актер һөнәре нәрсәсе белән җәлеп итә икән? Газаплы хезмәт бит.

 

- Театр шундый нәрсә - ул шул дәрәҗәдә үзенә җәлеп итә. Роль алганнан соң сабый кебек куанасың, ә аннары ничек уйнарга, сәхнәдә үзеңне ни рәвешле тотарга, авторлар теләген ничек халыкка җиткерергә дигән газаплы иҗат процессы башлана. Актерның фантазиясе бай, артист кеше түзем, хезмәт сөючән булырга тиеш. Егерме җиде яшемдә Г.Тукай бүләген бирделәр, кая анда масаеп йөрү, киресенчә, уңайсызландым, иптәшләрем ни әйтер, алар лаек санармы, дип уйлана идем.

 

 

- Театрдан китүе бик авыр. Бик талантлы артистларның эштән киткәне булды, кайберләре эчүгә сабышып, газапланып юкка чыкты. Яшьрәк чагымда минем дә китү турында уйланган чакларым булды. Балабыз тугач, тормыш итүләре авырайды. Балага сөт алырга да акча җитми башлагач: “Мине Мәскәүгә җибәрегез”, - дип министр янына кердем. Ләкин китәргә туры килмәде. Хатыным да: “Мәскәүгә китсәк, русчаң да начар, нишләрсең, театрсыз үләчәксең бит”, - диде. Чуаш якларындагы мишәр авылында үскән малай, революция булмаса, Мәскәүгә барып укый алыр идеме икән? Шул хакта еш уйланам. Әтием бик акыллы, зирәк кеше булган, ул безне кыйнап-кыйнап укыта иде: “Мин исән чакта укыгыз!” - ди торган иде. Аллага шөкер, алтыбыз да югары белем алдык.