поиск новостей
  • 28.03 "Ак чәчәкләр кебек..." Кариев театры,18:30
  • 28.03 "Җан Баевич" Тинчурин театры, 18:30
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
Бүген кемнәр туган
  • 28 Март
  • Ренат Әюпов - режиссер
  • Фирүзә Җамалетдинова - язучы
  • Артур Поляков - мәдәният хезмәткәре
  • Гиоргий Куприянов - дәүләт эшлеклесе
  • Вил Мәһдиев - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
20.02.2015 Җәмгыять

Таҗи Гыйззәтнең оныгы Гүзәл ханым: Әти эшен дәвам итү – минем бурыч

Бик саллы әсәрләр язып та онытылган язучылар бар. Ник дигәндә, мирасларын киләчәккә җиткерерлек дәвамчылары булмый. Ә Гыйззәтләр нәселенә кагылмый бу. Күренекле драматург Таҗи Гыйззәт эшен улы Казбек Гыйззәт дәвам итә. Хәзер бу эш Таҗи Гыйззәтнең оныгы, филология фәннәре докторы Гүзәл ханым кулына күчкән. Аның максаты – ата-бабаларының мирасын саклап калу.

– Гүзәл ханым, күптән түгел матбугатта әтиегез, фәлсәфә фән­нәре докторы, профессор Казбек Гыйззәтов турында ис­тәлекләр басылып чыкты. Ялгышмасам, әти­егез дә заманында әтисе – язучы Таҗи Гыйззәт турында истәлекләр язган. Ул да “Отец, каким я его помню...” дип атала иде.

– Әйе, әти дәү әти турында бик күп язды. Шуларның берсен сез телгә алдыгыз да инде. Ул бу китап­ларга “Әти минем юлымда якты маяк булып яши” дигән эпиграф куя иде. Мин дә, һич икеләнмичә, шул сүзләрне кабатлый алам. Ул миңа тормышта һәр яктан үрнәк булды.
 
– Быел күренекле драматург Таҗи Гыйззәтнең тууына – 120, әтиегез Казбек Гыйззәтнең тууына 90 ел тула. Россия күлә­мендә игълан ителгән Әдәбият елында бу олпат шәхесләргә игътибар җитәрлекме? Әлеге истәлекле даталар уңаеннан нәрсәләр эшләнә?
 
– Мәдәният министрлыгы бу даталарга зур әһәмият бирде. Әле бит быел Бөек Җиңүнең 70 еллыгы да. Әти 18 яшьтә Бөек Ватан сугышына алынып, Совет Армиясендә 12 ел хезмәт иткән. Дәү әти каты авырып китеп, Татарстан Язучылар берлеге рәисе Гомәр Бәширов СССР хәрби көчләр министрына үтенеч хаты юллагач кына әтине демобилизацияләделәр. Шулай итеп ул дәү әти белән бәхил­лә­шергә өлгерде. Таҗи Гыйззәт, Казбек Гыйззәт халык хәтерендә. Моны күреп, сизеп яшәве рәхәт. Фән даирәсе кешеләре бигрәк тә игътибарлы. Әйтик, академик Рүзәл Йосыпов бик мәгънәле һәм кызык мәкалә язды. Декабрьдә мәдәният һәм сәнгать университетында Гыйз­зәтов укулары оештырылды. Шушы чара кысаларында Казбек Гыйззәтовка багышланган төбәк­ара фәнни-гамәли конференция узды. Әтинең фәнни эшләре төрле яктан өйрәнелгән иде. Аның турында җылы хатирәләрне тың­лавы да күңелгә рәхәтлек бирде.
 
– Әти миңа һәр яктан үрнәк булды, дип язасыз. Үрнәк ир нинди булырга тиеш?
 
– Әти турында хатирәләрем, еллар узса да, бала чактагысына тәңгәл килә. Кабинет, язу өстәле, эшләп утырган әти. Ул һәрвакыт эшли иде. Ләкин янына кайчан гына килеп кермә, елмаеп каршы ала, хәлләрне белешә, киңәше белән ярдәм итәргә тырыша иде. Мин беркайчан да: “5 кенә минут көтеп тор, вакытым юк”, – дигәнне ишетмәдем. Бу үземне белә башлаганнан бирле шулай булды, соңгы көннәренәчә әти шундый булып калды. Алтмышынчы елларда ул аспирантурада укыды һәм гаиләбезнең матди хәле авыр булганга “Татария коммунисты” журналына эшкә керде, анда фәлсәфә бүлеген җитәкләде. Ә гаиләдә 9 кеше: әти белән әни, мин һәм сеңлем Гөлназ, әтинең энесе Рубин абый гаиләсе һәм дәү әниебез белән аның сеңлесе Әминә апа. Шушы 9 җаннан әти белән әни генә эшли иде. Мин аның өстенә нинди җаваплылык алуын, аңа ничек читен булуын күз алдына китерәм. Әмма әти сер бирә торган кеше түгел иде. Бар яктан да килгән, матур һәм матурлыкны күрә белә торган кеше булды. Аның Татарстанда беренче эстетика (әти аны нәфасәт дип атады һәм кулланышка кертеп җибәрде) фәннәре докторы булуы да, мөгаен, очраклы түгелдер. Әни һәрвакыт, ул мине иң бәхетле хатын-кыз итте, дип әйтә килде. Алар бик матур яшәделәр. Әти көчле, кабатланмас, батыр, шул ук вакытта нечкә күңелле иде.
 
– Аны ялганны, коррупцияне сөйми торган туры сүзле кеше дип әйтәсез. Бу сыйфатларны ул балаларында да тәр­бия­ләгәндер.
 
– Аның холкы безгә дә күчкән. Ул беркайчан да кешеләрне бусы түрә, бусы гади кеше дип бүлмәде. Миңа да бөтен кеше дә бертигез. Ул ялганны күтәрә алмады. Аны ничектер җайларга тырышсалар, сүзне шундук кырт кисә иде. Әмма кеше хәленә керә белде, ярдәмчел булды. Бер генә мисал китерәм, аны ул үзе сөйләгән иде. Әти – офицер, 1953 елда гаиләсе белән Сахалиннан Казанга ялга кайткан. Пароходта  Сталин үлеме уңаен­нан амнистиягә эләккән тоткыннар баш күтәргән. Иректән башлары әйләнгән тоткыннар белән бер суднода 4 көн үткәр әле?! Ә тоткыннар кызганнан-кыза. Үзләренә куелган конвойны трюмга куып кертә. Алар шуннан чыгарга базмый, экипаж да авызына су капкандай дәшмәүне хуп күрә. Өске палубада хәрбиләрдән бер әти генә була. Ул зекларның үзе белән бик кызыксынуын сизә. Әтием каршына банда башлыгы Николай килеп баса. Ул үзен төрмәгә алып киткәндә өендә бәләкәй кызы калуын әйтә.  Аның кызына да  минем кебек бер яшь булган икән. Николай баласын бик сагынган, шуңа мине кулына алып кочаклыйсы килә икән. Әти борттан аска карый. Кораб бөтен куәтенә Амур­ның кара-кучкыл дулкыннарын урталай ярып алга омтыла. Шуннан соң карашын Николайга кү­черә: аның пиджагында гаскәр-гаскәр бет йөри. Ләкин ул мине Николайга тоттыра. Банда башлы­гының мине кочаклап үпкәндә күзеннән бертуктаусыз яшь ага. Мине әтигә кире тапшырганда: “Син чын егет, Казбек”, – дип әйтә.
 
– Әти ата-анага мөнәсәбәттә дә миңа үрнәк булды дидегез. Бу нәрсәдә чагыла?
 
– Ул үз мисалында өлкәннәр фи­кере белән исәпләшергә өй­рәтте. Демобилизациядән соң дәү әти янында аның соңгы көннә­ренәчә булды. Алар аның киләчәге турында да сөйләшкәннәр. Әти офицер һәм техник фәннәр белгече буларак (ул Ленинград артиллерия училищесын тәмамлаган), техник югары уку йортына ке­рергә теләгән иде. Әмма үлем түшәгендә яткан әтисе янында ике ай тору тормышын кискен үзгәртә. Соңыннан: “Әти гомере буе шө­гыльләнгән эшкә мөнәсәбәте булган өлкәне сайларга кирәклеген аңладым. Шулай итеп, мине гуманитар өлкәгә илткән юл бераз урау­рак булды”, – дип язды. Аның әти-әнисенә булган мөнәсәбәте безгә дә тәэсир итми калмады. Әти хезмәт сөючәнлек, гаиләгә тугрылык җәһәтеннән дә үрнәк булды. 1970 нче елларда ул МДУ каршында белем күтәрү институтында укыган. Анда остазы – бөтен илнең махсус факультетлары студентлары укый торган “Оратор осталыгы” дәреслеге авторы – Грант Ап­ресян булды. Әти – өметле уку­чыларының берсе. Бервакыт Грант Захарович аңа: “Казбек Та­җиевич, сезнең урын МДУда”, – дип әйтә. Ул бу тәкъдим белән үзенә бик зур ышаныч белде­рүләрен аңлый, шуңа рәхмәтен җиткерә. Әмма, минем урыным Казанда, чөнки анда әти-әнием кабере, дип әйтә.
 
– Казбек Гыйззәтнең татар телендәге фәлсәфә дәреслеге Кытайдан килеп укучы, рус телен бөтенләй белми торган татар студентлары өчен бердән­бер уку әсбабы булган.
 
– Дөрес. Моннан берничә ел элек әтинең югары уку йортлары өчен язылган “Философия” һәм “Нәфасәт” дәреслекләре басылып чыкты. Һәркайсы ике китаптан торган күләмле хезмәт (барлыгы ике меңгә якын бит), һәркайсы – зур һәм мөһим иҗади проблема. Бу эшкә ни өчен алынуы турында ул болай яза: “Дәреслек язарга тотынуга татар теленә үсү өчен мөмкинлекләрне юкка чыгара бару, язуда латиницаны тыюдан күңелдә эчке каршылык этәргеч бирде, дияр идем. Татар теле Татарстанда дәүләт теле статусы алса да, фәннең бөтен өлкәсендә дә милли телдәге дәреслекләребез җитәрлек дип булмый бит. Ә минем үзем хезмәт куйган өлкәдә туп­лаган тәҗрибәм бар: без Көн­батыш философларын, алар­ның хезмәтләрен өйрәнәбез, ә үзебез­некеләр гел күләгәдә кала. Философия тарихына, фәнни хезмәт­ләрдә беренче мәртәбә буларак, татарларны да шул рәткә кертәм. Мәсәлән, Курсави, Мәрҗани, Күл­тәси...” Әлеге дәреслекләрне өй­рән­гән галим Рүзәл Йосыпов, “мондый зур эшне академик тик­шеренү институтлары гына” җиңеп чыга ала, ә аны бер кеше башкарган, дип язган иде. Китапны тәкъдим иткәндә галимнәр, бу – татар халкы алдында кылган батырлык, дип бәяләделәр. Дәрес­лекләр Министрлар Кабинеты заказы буенча эшләнде. Чөнки татар студентлары без фәлсәфә фәнен үз телебездә укыр идек, дип мө­рәҗәгать ит­кәннәр. Бүген исә Кытай татарлары белән кыенлык килеп чыкты. Татар студенты рус дәреслегеннән файдалана ала әле. Ә менә Кытайдан килгәне – юк. Университетта фәл­сәфә фәнен укыткан сеңлем, аларга китап­ха­нәдән әтинең дә­рес­лек­ләрен алырга киңәш итә. Бәхеткә, бу китаплар КФУ китап­ханәсендә бар булып чыкты. Алар имтиханнарны бик яхшы биреп чыгалар. Шул­кадәр аңлаешлы, гади тел белән язылган дип, сеңлемә кат-кат килеп рәхмәтләрен әйтә­ләр. Әлеге студентларның сең­лемдә укуларында да мин бер мәгънә күрдем. Бу хәлне әтинең фәнни хезмәт­ләренең яңа сулыш алуы дип бәялим.
 
– Мин гаилә традицияләрен дәвам итүне үз өстемә алдым дидегез. Конкрет нинди эшләр башкардыгыз?
 
– Әти гомере буе Таҗи Гыйззәт мирасын өйрәнү һәм пропагандалау белән шөгыльләнде. Бу аның юбилей кичәләрен оештыру, спектакльләрдән соң фикер алышуларда катнашу, әсәрләрен укучыга җиткерү кебек эшләр иде. Әтинең соңгы китабы “Заман һәм кешеләр” дип аталды. Анда ул Таҗи Гыйззәт – кем иде ул, ни өчен аның иҗатын күрмәмешкә салышалар кебек сорауларны күтәрде, иҗатын, тормыш юлын бәян итте. Әти шулай ук сәнгать проблемаларына аерым тукталды. Берничә дистә эшен иҗтимагый проблемаларга багышлады. Әлеге уникаль китапны без үз көчебез белән чыгарган идек, быел аны Татарстан китап нәшрияты кабаттан бастырырга җыена. Чөнки Таҗи Гыйз­зәтнең дә, Казбек Гыйззәтнең дә юбилей еллары. Өстәвенә Бөек Җиңүнең 70 еллыгы, әти исә сугыш кичкән офицер. Әти һәр биш ел саен Таҗи Гыйззәтнең юбилеен үткәрүне башлап йөрде. Бу эшне мин дәвам итәргә тиеш дип уйлыйм. Гаилә традицияләрен дәвам итү мине татар телен саклап калу проблемаларын өйрәнүгә этәрде. Мин үзем Аграр университетта чит телләр кафедрасын җитәклим. Белемем буенча чит телләр белгече булсам да, тора-бара татар мәдәнияте белән күбрәк кызыксына барам. Соңгы елларда инглиз телендә татар мәдәнияте, теле турында фән­ни эшләр яза башладым. Ул Амстердам һәм Нью-Йорк шәһәр­ләрендә нәшер ителәчәк моно­графиядә урын алачак. Анда тугыз автор катнаша. Татар те­ленең юкка чыгу проблемалары турындагысын мин яздым. Быел Парижның Сорбонна университетында да татар теле фразеологиясе һәм телне саклап калу чаралары турында доклад ясадым.Дөнья­ның иң алдынгы универ­ситетларының берсендә татар телендә чыгыш беренче тапкыр яңгырады. Июньдә Испаниядә оештырылачак фәнни конферен­циядә дә татар милләте, аның теле турында чыгыш ясаячакмын. Татар теленең “Фразеологик идеографик сүзлеге”н төзи башладым. Аны безнең атаклы галимнәребез Мирфатыйх Зәкиев һәм Рүзәл Йосыпов бик кирәкле эш дип бәя­ләгәннәр иде.
 
– Татар телен ничек саклап калырга? Сез нинди юллар күрәсез?
 
– Бу җиңел генә хәл ителә торган мәсьәлә түгел, махсус зур программа нигезендә эшләнә торган эш. Мин монда безнең татар галимебез Рүзәл Йосыпов фикеренә кушылам: “...мәгълүмат чараларында, әдәбиятта татар халкының, аның тарихының, мәдәниятенең, теленең, традицияләренең күр­кәм­леген, уңай якларын, казанышларын калку итеп күрсәтеп тору кирәк”, – дигән иде ул. Әти­нең дә бер фикерен китерәсем килә: “Ниһаять, тагын бер мәсьәлә. Без­нең Казан урамнарыннан үт­кәндә, үзеңне теләсә нинди чит дәүләт шәһәрендә кебек тоя баш­лыйсың. Кибетләрнең исем­нәрен генә алыйк. Анда “Торис”, “Олгуд”, “Скво”, “Фэймос”... тагын әллә нинди шайтан таягыдай атамалар хөкем сөрә. Без кайда соң? Рио-де-Жанейродамы яисә Детройтта, Калькуттада, Сиднейда яки Нью-Йорктамы? Нишләп безнең Татарстан башкаласында татарча исем белән аталган кибетләр, ашханә­ләр, рестораннар юк диярлек? Без нәрсә, Мольерның Журдены булып беттекмени инде? Кайда соң безнең милли хисебез, милли горурлыгыбыз?..” Таҗи Гыйззәт теле­нең образлыгы турында китап язу эшенә дә алындым. Болар барысы да – әти үрнәгендә эш­ләнә торган эшләр. Әлбәттә, әти турында истә­лек китабы да дөнья күрер дип ышанам. Әти үз әтисе турында гомере буе ничек язса, мин үз әтием турында язачакмын. Бу – баланың атасы алдындагы бурычы.

Гөлинә ГЫЙМАДОВА
Ватаным Татарстан
№ 24 | 20.02.2015
Ватаным Татарстан печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»