Рафаил Хәкимов: “Татар японны кылыч ясарга өйрәткән”

–Татарстан Хөкүмәте вәкил­лә­ре Япониянең Симанэ префектурасында булды. Бу – япон­нар­ның борынгы урыны, биредә япон мә­дәнияте барлыкка килә. Биредә самурайларның кылычлары элек тә ясалган, әле дә җитештерелә. Иң кызыгы шунда: кылычка дигән тимерне бүген дә борынгы технология белән коялар һәм ул “татара” дип атала. Атамасы татарга якын бит! Япон тарихчылары фаразлаганча, мон­дый технологияне алар татарлардан өйрәнгән. Бу чама бе­лән VII гасырга карый.

 

Элеккеге кешеләргә аралашырга киртәләр булмаган. Мин болай дип уйлыйм: татарларның бабалары – һуннар, төркиләр ул вакытта ук тимер коя белүче халык буларак дан тоткан. Ул вакытта бу зур көч, акыл дигәнне аңлаткан. Төрки каһанлыгы юкка гына иң көч­ле дәүләт булып саналмаган, аларның армиясе дә иң көчлеләр­дән була. Японнарга тимер кою технологиясе Амур, Маньчжурия, Корея ярымутравы аша барып җи­тәргә мөмкин. Кем белә, бәлки, японнар Амур буенда яшәгән утыз татар кабилә­сеннән тимер коярга өйрәнгән­дер дә.

 

Аннары музыкадагы уртак­лык­ны әйтми мөмкин түгел. Безнең көйләр биш нотага нигез­ләнгән, японнарның музыкасы да безне­кенә охшаш. Композитор Рәшит Кәлимуллин Япониядә чыгыш ясый, оркестр татар көй­ләрен уйный. Тамашадан соң композиторга: “Рәхмәт, бик матур итеп япон көйләрен уйнадыгыз”, – дип мактау сүзләрен җит­кергәннәр. Әкият­ләрдәге персонажлар, сюжетларда да охшашлыклар шактый. Ур­так­лык күп.

 

 

– Японнар – тарих белән кызыксынучы милләт, алар тарихларын өйрәнә, саклый, популярлаштыра. Әлбәттә, икътисадый кызыксыну да бар. Гомумән, ике якта да кызыксыну бар. Мин үземнең эш юнәлешем өчен җа­вап бирә алам. Безнең Тарих институты Симанэ университеты белән килешү төзе­де. Без моңа кадәр дә аралаша идек, конференция уздырдык, әм­ма инде рәсми килешү имзалангач, эш тагын да кызурак барыр дип өмет­ләнәм.

 

Мәсәлән, Япониядә татар тарихы, шәхесләре белән бәйле урыннар, вакыйгалар шактый. То­кио­дагы мәчетне татарлар тө­зегән, милләттәшләребез зур җәмгыять буларак яшәгән. Татарча белем бирә торган мәктәп оештырганнар, татар телендә газеталар нә­шер иткәннәр. Биредә галим Габдрәшит Ибраһимов, язучы, җә­мәгать эшлеклесе Гаяз Исхакый, Муса Бигиевлар булган, эшләгән. Мөһаҗирлектәге татарлар тормышы турында архивларда да, шәхси коллекция­ләрдә дә документлар шактый. Безгә аларны өйрәнергә кирәк. Дәүләт архивларындагы ке­ше­ләр, галимнәр белән элемтә бар. Ә шәхси архивларда сакланган документлар белән авыррак. Аларны безгә бирергә куркалар. Бу аңлашыла да, Россиягә кайтса, югалыр дип шикләнәләр. Шуңа да аларны бер урынга туплап, фонд оештырырга кирәк дигән фикер бар. Токиода моның өчен аерым бүлмә бирү турында да сүз булды. Барлык тарихи документларны электрон форматка күчерергә кирәк.

 

Япониядә архивларда борынгы татар тарихына кагылышлы документлар да бар. Татар-монгол чирүеннән японнар да курыккан. Хубилай хан аларга һөҗүм итәр өчен әзерләнгән, ике тапкыр гаскәр җыелган. Ялгышмасам, бу 1271 елда була. Японнарны бары тик тайфун гына коткарып кала. Аларның бә­хетенә давыл чыгып, Хубилай ханның кораблары җи­мерелә. Аннары инде өчен­че тапкыр яуга чыгарга теләмәгән, Япониягә кул селтәгән. Шул рә­вешле утрау яуланмый кала. Японнар да сугышка әзерләнгән булган.

 

Икенче эш – Япониядә яшәү­челәрне Татарстан белән таныштыру, аларга республиканы таныту. Тарих, мәдәният, бүгенге яшә­еш, сәяси һәм икътисадый тор­мышны чагылдырган чаралар уз­дыру мөһим.

 

 

– Россия зур, әмма Татарстан бер утрау буларак яши, биредә тормыш тотрыклы, икътисадый үсеш тә күзәтелә. Инвестиция өчен тынычлык кирәк. Чит илләр моны күзәтә бит. Моңа кадәр дә бездә компьютерлар җитеште­рүче Япония ширкәте уңышлы эшләде. Моның белән генә чик­ләнмәс дип ышанам. Кызыксыну булганда мө­нәсәбәтләрне көчәй­тергә кирәк. Япония белән аралашу безгә файдалы, алар – бик ышанычлы халык. Икътисадын карагыз: алар техно­логияләре алдан бара, тырыш милләт. Татарны хөрмәт итәләр. Мин Токио һәм Симанэ префектурасында татар мәдәнияте көн­нәрен уздыру кирәк дип уйлыйм. Бу зур адым булыр иде.