03.09.2014 Җәмгыять

Кабат алай эшләмәс идем... (төрмәдән репортаж)

Рәшәткә артына килеп эләккән кешеләрнең күбесе белән аралашканда, алар әнә шулай дип антлар эчә. Тик хакыйкать еш кына моның киресен раслый. Хәтта иреккә чыгып, берничә көннән үк кабат җинаять юлына басучылар да җитәрлек. Әмма утырып чыгучыларның барысын да бер чыбыктан сөреп, андыйларның бөтенесен дә өметсезләр рәтенә кертү дә дөрес булмас иде.

Олы кешеләр утыра торган колонияләр бер хәл, ә менә балалар утыра, дөресрәге, тәрбияләнә торганында бөтенләй башка рух хөкем сөрә. Андагы таләпләр – көндәлек тормыш, ашау-эчү, эш белән тәэмин ителү мәсьәләләре түгел, ә нәкъ менә рухи шартлар турында сүз бара. Әнә шунысы ул балаларның киләчәктә нинди кеше буласына тәэсир итә дә инде. Ник дигәндә, алар теләсә нинди йогынтыга тизрәк бирелә. Күптән түгел Казандагы тәрбия колониясендә Җәзаларны үтәтү буенча федераль хезмәтнең Татарстандагы идарәсе каршындагы Иҗтимагый советның чираттагы утырышы узды. Анда җинаять юлына баскан балаларның колониядәге тормышын җиңеләйтүдән бигрәк, аларга иреккә чыккач ярдәм итү турында сөйләделәр. Тәкъдимнәр төрле – араларында җитдиләре дә, бүгенге хакыйкатьтән ераграклары да бар. Әмма берсе игътибарны аеруча җәлеп итте. Бәлки, колониягә эләккән һәр егетне аерым эшмәкәргә беркетергәдер? Әнә шул шефлык мөнәсәбәтләре аларга иректәге тормышка тизрәк ияләшергә, әйтик, эш табарга ярдәм итәр иде. Тәкъдимне хупладылар, дөрес, аның ничек тормышка ашырылачагы билгесез әле. Бу эшкә “Ватаным Татарстан“ да үз өлешен кертергә булды. Редакция журналистлары колониядәге ике егет белән даими рәвештә элемтәдә торачак. Кем белә, бәлки, әнә шул аралашу аларга ярдәм итәр, һич югы, җаваплылыкларын арттырып, кабат тимер рәшәткә артына эләкмәскә булышыр.

Шәһәр төшенчәләре

Раилне белмәгән, беренче тапкыр күргән кеше аның турында мәңге сугыш чукмары дип әйтмәс иде. Сөйләшкәндә йомшак күңелле, хәтта ничектер шигъри җанлы авыл малае инде менә. Шулаен-шулай, әмма Раил колониягә ничектер килеп эләккән. Татарстанның зур гына бер шәһәрендә туган ул, аннары әнисенең тормышы авыраеп китеп, малайны авылга – әбисе белән бабасы янына кайтаралар. Анда да егет игътибарны җәлеп итәрлек батырлыклар кылмый. Барысы да ул кабат туган шәһәренә килеп эләккәч башлана. Сала кешесе калада яши башлагач, аның тормышында нинди үзгәрешләр булганын барыбыз да чамалый. Ә инде үсмерлек чорындагы балага мондый үзгәрешләрнең нинди зур йогынты ясаганы турында әйтеп тә торасы юк. “Шәһәрдә бит ”егетлек төшенчәләре”, русча әйткәндә, “пацановские понятия” буенча яшиләр, – дип сөйли Раил. – Башта мәктәптән сугышкан өчен кудылар. Шәһәр малайлары мине “грузить” итмәкчеләр иде. Ә мин бит аларча сөйләшә белмим. Шуңа күрә сугышырга туры килде. Авылда барысы да шулай хәл ителә иде чөнки. Кыскасы, мин дә теге төшенчәләр буенча яши башладым. Өйдән иптәшләргә кунарга дип чыгып китәм, ә үзем урамда сугышып йөрим. Әни сизгән, күрәсең. Башта берсенә кул күтәрдек – анысында сигарет кына сораган идек. “Аралашу“ хастаханәдә теге егеткә 17 җөй салу белән төгәлләнде. Аннары икенче егеткә бәйләндек – анысының чәче озын булуы ошамады. Ә ул барысын да диктофонга яздырып барган. Шул килеш узар дип уйладык, качып йөрмәдем. Өченчесеннән соң эләктем менә. Мине тоткарлаган полиция хезмәткәрләренең машина маркасына кадәр хәтерлим“.

“Бөтенләй төзәлеп булмады“

Әнисе кредит ала-ала, Раил кул күтәргән егетләргә акча түлиләр. Үзен исә шартлы рәвештә 1,5 елга хөкем итәләр. “Ул вакытта җир тишегенә керерлек хәлдә идем. Әллә авылга кайтып китәргәме дип тә уйладым. Тик анда да җиңел түгел. Авылда да ниндидер “понятие”ләр пәйда була башлаган. Андагыларга кызык әле. Әле менә ишеттем: бер авылдашка карата күптән түгел судта карар чыгарганнар, – дип искә ала Раил. – Судтан соң үзгәрергә тырыштым. Элек аралашкан егетләр белән очрашмый башладым. Эшкә урнаштым. Әни дә авырый башлады. Безгә акча кирәк иде. Чаллыда, аннары Казанда эшләдем. Әнә шулай йөреп, полиция бүлегендә вакытында билгеләнергә соңга калдым. Инде бу юлы судның карары кырыс иде. Мине колониягә озаттылар. Барысын да аңлап бетермәгәнмен, күрәсең. Тагын үтәр дә китәр дип өметләндем. Әмма әни гел кисәтеп торды. Хәзер барысын да аңлыйм да бит... Әле авылда ук намаз укый башлаган идем. Әни минем үзгәргәнемне шәһәргә килгәч үк сизеп алды. Бервакытны гаиләбезнең таныш күрәзәчесенә алып бардылар. Мине күрү белән, барысын да әйтеп салды ул: ачы су эчәсең, авызыңнан төтен чыгарасың, начар кешеләр белән аралашасың, мәчеткә йөрми башлагансың. Төзәлергә кушты. Бөтенләй үк төзәлеп булмады шул“.

“Әшәкеләнер өчен эләкмәдем“

Раил колониядән тәртипле булып чыгасына ышана. Шуның өчен кагыйдәләрне бозмаска, иң мөһиме, сәламәтлеге какшаган әнисен борчымаска тырыша. “Әниемә әйтеп куйдым: элеккеге дусларның берсе белән дә аралашмаячакмын. Тормышны яңадан башлыйсы килә, – ди Раил. – Мин монда тагын да ныграк әшәкеләнер өчен түгел, яхшы якка үзгәрер өчен эләктем. Вакытыннан алда чыгарга рөхсәт бирерләр дип өметләнәм. Хәзер менә эретеп ябыштыру һөнәренә өйрәндем. Үземә дә ошый. Кеше өчен түгел бу шөгылем, чыккач нәрсәдер белергә кирәк бит. Кыек юлга кереп китү авыр түгел. Ә менә төзәлү...“

“Нәрсә өчен?!“

Раил белән бер сәгатьтән артык сөйләшеп утырдык. Ә менә 18 яшьлек Айдар тиз генә ачылып китә торганнардан түгел. Егет күп нәрсәне сөйләп бетерми кебек тоелды. Хәер, бәлки, ул хөкем ителгән статья да йогынты ясагандыр безнең әңгәмәгә. Айдарны Россия Җинаятьләр кодексындагы 132нче статьяның 4нче өлеше буенча – 14 яше тулмаган кешегә карата җенси характердагы көчләү гамәле кылган өчен утыртканнар. Ә зыян күргән кеше булып алты яшьлек кызчык – егетнең туганнан туган сеңлесе. “Мин үзем дә ни өчен шулай килеп чыкканын аңламыйм. Мине нахакка утырттылар, – ди ул. – Бернинди гаебем дә юк. Әти белән апам арасында нәрсәдер аркасында зур тавыш килеп чыккан иде. Туганнарым әнә шул рәвешле үчне миннән алдылар. Нәрсә өчен?! Хәтта тикшереп тә тормадылар. Судка кадәр гадел карар чыгарасыларына өметләндем әле. Ә мәхкәмәнең икенче утырышында утыртасыларына шигем калмады. Мине өч елга хөкем иттеләр. Бер елы узды инде”.

“Фермер буласы килә“

Айдар Волгоград шәһәрендә туган. Аннары гаиләләре белән Татарстанның көнчыгышындагы кечкенә генә бер калага күченеп кайтканнар. Үзе әйтүенчә, тормышлары башкаларныкыннан бер ягы белән дә аерылмаган. “Бирегә килеп эләккәнче, техникумда укып йөри идем. Электромонтер һөнәре алу иде теләгем. Буш вакытларда әти белән шабашкага йөрдем. Тизрәк “права“ алып, машиналы булу турында хыялландым. Тагын бер зур хыялым бар әле – фермер хуҗалыгы төзеп, атлар тотасы килә. Монысы турында балачактан бирле хыялланам инде“.

“Ахмаклык кылмасыннар“

Айдар да вакытыннан алда иреккә чыгасына, “тыныч“ тормышка ияләшә аласына ышана. “Төрмә турында фильмнар караган бар иде. Аермасы бар икән. Фильмнарда куркынычрак. Монда исә тәртип. Колониягә эләккәч, нык үзгәрдем. Яхшы якка дип уйлыйм. Эшли башладым. Автослесарьга укып чыктым, 3нче разрядым бар хәзер. Миңа калса, төрмә кешене тәрбияли ала. Кеше кабат бирегә эләкмәскә тырыша. Чыккач, җиңел булмаячагын, игътибарлырак булырга кирәклеген дә аңлыйм, – ди Айдар. – Дөньядагы вакыйгаларны күзәтеп барырга тырышам. Украинада сугыш бара әнә, анда хакимият бүлешә алмыйлар. Футболны бик карамыйм, әмма безнекеләрнең Дөнья Чемпионатында оттырганнарын беләм. Бөтен вакыйга белән кызыксынырга да вакыт юк. Әмма яшәп китү җиңел булмаячак. Тормыш тиз үзгәрә бит. Кешеләргә мөнәсәбәтем үзгәрде. Алга таба игътибарлы булырга туры киләчәк. Яшьтәшләремә нәрсә киңәш итимме? Ахмаклык кылмасыннар. Тагын нәрсә әйтим инде? Әти-әнинең кыйммәтен аңлый башладым. Аерылгач кына аңлыйсың икән аны. Ә моннан чыккан көнне ни буласын күз алдына да китерә алмыйм. Ул хакта уйлаган да юк әле. Беренче эш итеп нәрсә эшлимме? Әниемне кочаклармын. Аннары, машинага утырып, өйгә кайтып китәрбез...“

Ә калганы егетләрнең үзләреннән тора...

Илнар ХӨСНУЛЛИН
Ватаным Татарстан
№ 126 | 29.08.2014