Дәверләр өермәсенә эләксәң...
Һади Такташның олы улы Рафаил Такташ белән мин 1985 елның февралендә Ташкент шәһәрендә танышкан идем. Такташ турында әсәр язарга йөргәндә, махсус рәвештә Рафаил абый янына Ташкентка киттем, аның өендә яшәдем, тормышы, иҗаты, архивы белән таныштым, әти-әнисе турында күп мәгълүмат алдым. Мине ул чагында ук иң нык тетрәндергәне Рафаил Такташның әнисенә карата булган тирән яратуы һәм хөрмәте иде. Әнисе Гөлчәһрә, яки, хәзер язылганча, Гөлчирә, инде 50 нче елларда ук вафат булса да, Рафаил абый аның әйткән сүзләрен хәтта стенага язып куеп, кадерләп саклый иде. Әнисе турында ул көннәр буе сөйләп утыра ала иде. Әтисеннән бик иртә, 4 яшендә үк аерылганга күрәдер, ул аның турында әнисе, туганнары сөйләгәннәрдән генә белә, әмма бик яратып, кадерләп, сагынып искә ала иде.
Рафаил Такташ белән очрашуым алга таба эзләнүләремдә зур этәргеч, ярдәмче булды. Чөнки Рафаил абый миңа күп кенә туганнарының адресларын биргән иде. Такташ эзләре буйлап барып, мин аларның күбесе белән очраштым, хатлар алыштым, дөнья кадәр материал туплый алдым. Бу эзләнүләремнең нәтиҗәсе буларак, төрле елларда Һади Такташ турында "Үтерелгән пәйгамбәр", "Атылган йолдыз", "Талант фаҗигасе" һәм башка хезмәтләрем дөнья күрде. 2001 елда исә шуларның барысын да туплаган "Мишәрнең бөек улы" дип аталган китабым басылып чыкты. Шагыйрьнең олы улына мин бу язмаларымның барысын да дип әйтерлек җибәрә тордым һәм Рафаил Такташтан зур рәхмәтләр ишеттем. Әмма шулай килеп чыкты, мин ул еллардан соң яңадан аның белән очраша алмадым — без хатлар аша гына сөйләштек. 1992 елны Рафаил Такташ Казанга Бөтендөнья татар конгрессына килгәндә, Америкадан кайтып җитә алмадым. Ә инде 2001 елның башында ул Казанга Һади Такташның 100 еллык юбилеена килгәндә, мин Чаллыда калдым. Без аны Чаллыда Такташ кичәсенә көттек, әмма аны, нигәдер, бирегә алып килмәделәр. Без Рафаил абый белән бик озаклап телефоннан сөйләштек. Ул миңа әнисе турында истәлекләр язмасы алып килүен әйтте, миңа дигән текстны Татар иҗтимагый үзәгендә калдыруын хәбәр итте. Көннәр үтте, әмма миңа Рафаил Такташның бу язмасын тапшырырга ашыкмадылар.
Казан иҗтимагый үзәгендә әйтүләремчә, язманы кемдер кемнәргәдер тапшырган, алып киткән, кыскасы, миңа дигән тарихи текст юкка чыккан иде. Ә Рафаил абыйга исә текст миңа тапшырылган, дип хәбәр иткәннәр. Мин Ташкентка дөресен әйтеп язарга мәҗбүр булдым, чөнки Рафаил абый инде язманы тәрҗемә итеп, бастырып чыгаруны көтә иде. Кыйммәтле вакыт үтә торды, һәм бары тик сентябрь аенда гына Рафаил Такташтан кулдан язылган соңгы данә истәлекләрне почта аша ала алдым.
"Неприятно, что мои усилия передать Вам текст "Правда о моей матери" пока что не увенчались успехом. Моя двоюродная сестра Гулькай Касьянова, которой я оставил текст для передачи в ТОЦ и затем Вам, уверила меня в своем письме, что текст она передала председателю ТОЦ. Высылаю Вам единственный оставшийся у меня экземпляр текста. Похоже, что в ТОЦе экземпляр кто-то попросту украл и это, конечно, очень неприятно. Надеюсь, что моя бандероль дойдет до Вас", — дип язган иде Рафаил абый анда.
Һәм менә шушы кулдан язылган истәлекләрне, рус теленнән тәрҗемә итеп, халыкка җиткерергә булдым, чөнки миңа бу эш өчен Рафаил абыйның рәсми рөхсәте бар иде. Дөрес, бу язманың рус һәм татар телләрендә башка кешеләр әзерләвендә башка газета-журнал битләрендә дә дөнья күрүе бар, чөнки текстның миңа дигән нөсхәсе, күчермәләре Казанда кемнәрдер кулында йөри бит. Бу истәлекләрне матбугат өчен кем генә әзерләсә дә, бик сак була күрсеннәр иде. Чөнки Рафаил Такташ әнисе турында истәлекләрне, зыялы шәһәр татары буларак, ничек бар — шулай дөресен язган да биргән. Кемнәрдер бу дөреслектән гайбәт эзләр, гаеп табар, кемнәрдер исә гыйбрәт алыр... Хакыйкатьне, тормышны, тарихны ничек бар — шулай күрергә, кабул итәргә өйрәник, узганнар белән, бүгенгебезне төзәтик...
Мин исә үз эшемне башкарам — 75 яшьлек Рафаил абыйның, Такташның олы улының әманәтен үтим. Үзбәкстан Республикасының атказанган фән эшлеклесе, сәнгать фәннәре докторы, берничә китап һәм монографияләр авторы, Үзбәкстан Художество Академиясенең мәртәбәле академигы РАФАИЛ ҺАДИ УЛЫ ТАКТАШ — ул безнең милләтебезнең дә горурлыгы, йөз аклыгы, кадерле бер баласы. Ул — шагыйрь Һади Такташның улы, өмете, нәселен дәвам итүче. Бу язманы матбугатка хәзерләп, мин олуг шагыйрь алдында да бурычымны үтим, дип уйлыйм...
Фәүзия Бәйрәмова.
