КУТУЙ РӨСТӘМ

Шагыйрь-прозаик Рөстәм Кутуй (Рөстәм Гаделша улы Кутуев) 1936 елның 11 ноябрендә Казан шәһәрендә язучы Гадел Кутуй гаиләсендә туа. 1955–1960 елларда Казан дәүләт университетының рус филологиясе факультетында укый, аннары берникадәр вакыт Татарстан китап нәшриятының яшьләр-балалар әдәбияты редакциясендә (1960–1961) һәм Казан телестудиясенең әдәби-драматик тапшырулар редакциясендә мөхәррир булып эшли. 1964 елдан ул профессионал язучы, әдәби иҗат эше белән шөгыльләнә. Хәзерге вакытта «Казань» журналы редакциясендә эшли.

Р.Кутуй рус телендә иҗат итә. Аның әдәбияттагы беренче мөстәкыйль адымнары узган гасырның илленче еллары ахырына туры килә. 1961 елда Татарстан китап нәшриятында хикәяләре тупланган «Мальчишки» исемле беренче китабы, ә тагын бер елдан шигырьләр җыентыгы («Я иду по земле») дөнья күрә. Моннан соң да аның иҗатында проза һәм поэзия жанрлары бергә үрелеп бара: 1961–1983 елларда Казан һәм Мәскәү нәшриятларында язучының унбер проза китабы һәм унбиш шигъри җыентыгы (шулардан алтысы – балалар өчен шигырьләр) басылып чыга.

Язучы буларак Р.Кутуйга дөньяны, яшәешне әхлакый-этик яктылыкта, эмоциональ хисләр аша, образлы кабул итү хас. Поэзия жанрында да, прозада да ул үзе кичергән, бигрәк тә бала, үсмер чагында күңеленә сеңеп калган нәрсәләр турында яза. Аның әсәрләрендә Бөек Ватан сугышы елларына туры килгән буынның хис-тойгылары, тормыш тәҗрибәсе чагыла, шул җирлектә ул үзенең дөньяга, тормышка булган актив мөнәсәбәтен белдерә, гаделсезлеккә каршы көрәшә, кешедәге яхшылык, намуслылык башлангычларына, интернациональ дуслык хисләренә дан җырлый.

Р.Кутуйның язу стиле шигъри бизәкләргә, символик образларга бай булуы белән аерылып тора. Аның күпчелек хикәяләре шигъри прозаны хәтерләтәләр. Бу шигърилек, музыкальлек, ритмик төзеклек язучының «Годовые кольца», «Дождь будет», «Митрич», «Ласточка – птица деревенская» кебек лирик повестьларына да хас.

Р.Кутуй татар әдипләренең әсәрләрен русчага тәрҗемә итүдә актив эшли. С.Хәким, С.Баттал, Н.Арсланов, Р.Фәйзуллин, Р.Әхмәтҗанов, М.Әгъләмовлар Р.Кутуйның шигъри тәрҗемә өлкәсендәге даими авторларыннан санала. Проза әсәрләреннән исә аның тәрҗемәсендә Г.Кутуйның «Рөстәм маҗаралары» (1964), Ә.Еникинең «Гөләндәм туташ хатирәсе» (1978), В.Нуруллинның «Яшьнәп үткән яшьлек» (1980), М.Насыйбуллинның «Яшерен касса» (1982) кебек роман һәм повестьлары басылып чыга. Язучының аерым әсәрләре чит илләрдә (Польша, Чехословакия һ.б.) дөнья күрә.

Ул – Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре, М.Горький исемендәге премия лауреаты (2005).

Р.Кутуй – 1962 елдан СССР (Татарстан) Язучылар берлеге әгъзасы.

ТӨП БАСМА КИТАПЛАРЫ

Мальчишки: рассказы, повесть. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1961. – 248 с. – 15000 экз.
Я иду по земле: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1962. – 157 с. – 8000 экз.
Дождь будет: повести и рассказы. – М.: Сов. писатель, 1963. – 430 с. – 30000 экз.
Солнце лежит на рельсах: рассказы. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1964. – 96 с. – 15000 экз.
Костры надежд: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1965. – 71 с. – 3000 экз.
Про забор и Африку крокодилью: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1965. – 14 с. – 100000 экз.
Дружные ребята. Утенок и гусята: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1966. – 12 с. – 10000 экз.
Идти за облаками: повесть-новелла, рассказы. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1966. – 215 с. – 30000 экз.
Я леплю снежную бабу: рассказы, повесть. – М.: Сов. писатель, 1966. – 335 с. – 30000 экз.
Ливни света: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1968. – 72 с. – 5000 экз.
На дороге: повесть, рассказы. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1969. – 207 с. – 15000 экз.
Над вечностью дорог: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1970. – 95 с. – 4000 экз.
Новолуние: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1971. – 72 с. – 6000 экз.
Солнце на ладони: повести, рассказы. – М.: Современник, 1973. – 288 с. – 75000 экз.
Зимние яблоки: рассказы, очерки. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1974. – 301 с. – 15000 экз.
Чудаки: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1974. – 32 с. – 100000 экз.
Зов: стихи. – М.: Мол. Гвардия, 1975. – 96 с. – 25000 экз.
Годовые кольца: рассказы. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1977. – 223 с. – 50000 экз.
Рассказы и повести. – М.: Сов. Россия, 1978. – 315 с. – 50000 экз.
Золотой олень: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1979. – 16 с. – 300000 экз.
Я растила цветы: альбом для раскрашивания. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1979. – 16 с. – 375000 экз.
Лист земли: стихи. – М.: Современник, 1980. – 271 с. – 20000 экз.
Тихое, тихое поле: рассказы. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1980. – 191 с. – 45000 экз.
Осенняя воля: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1981. – 126 с. – 6500 экз.
Корни: стихи. – М.: Сов. Россия, 1982. – 224 с. – 20000 экз.
Про баклуши: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1982. – 32 с. – 150000 экз.
Босиком по радуге: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1984. – 34 с. – 150000 экз.
Зажги свечу: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1988. – 96 с. – 3300 экз.
Рыжики в июле: рассказы. – М.: Дет. лит., 1984. – 200 с.
Одна осень: рассказы, повесть. – М.: Современник, 1985. – 300 с.
И слезы первые любви: рассказы. – М.: Мол. Гвардия, 1985. – 150 с.
Поземка: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1985. – 166 с. – 5200 экз.
Песня вечерняя: стихи. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1999. – 262 с. – 3500 экз.
Смеюсь, задыхаюсь и плачу: рассказы, повесть. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1996. – 560 с. – 5000 экз.
Сова под зонтиком: стихи для детей. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1999. – 15 с. – 3000 экз.
Петух-щеголь: стихи для детей. – Казань: Магариф, 2001. – 15 с. (На русском и татарском языках.)

ИҖАТЫ ТУРЫНДА

Гудкова В. Яшүсмерләр өчен // Сов. әдәбияты. – 1962. – № 5. – 154–155 б.
Ахунҗанов И. Кояшлы дөнья // Казан утлары. – 1972. – № 11. – 183–185 б.
Ахунҗанов И. Кояшлы дөнья // И.Ахунҗанов. Художник һәм аның сүзе. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1978. – 134–141 б.
Ивлев Г. Рөстәм Кутуйның лирик прозасы // Казан утлары. – 1979. – № 10. – 162–166 б.

* * *

Крылов Т. С радостью и тревогой // Литература и жизнь. – 1961. – 23 авг.
Монастырев Б. Вера в человека // Современник. – 1962. – № 5. – С. 217.
Гудкова В. Кленовый листок детства // Сов. Татария. – 1962. – 21 июня.
Ветрова Е. Чем пахнет солнце // Мол. Гвардия. – 1963. – № 11. – С. 293–295.
Воронов Вл. Грани большого мира // Москва. – 1964. – № 4. – С. 207–209.
Питляр И. «Кленовый лист моего детства» // Дружба народов. – 1964. – № 6. – С. 283.
Гейдеко В. Листья и корни // Комсомольская правда. – 1968. – 16 авг.
Аннинский Л. Проза Рустема Кутуя // Наш современник. – 1970. – № 9. – С. 123–125.
Климовицкий С. Высокий ствол стихотворения // Лит. Россия. – 1971. – 21 мая.
Ахунзянов И. Солнечный мир // Волга. – 1972. – № 3. – С. 184–185.
Федотов Е. Зов и отклик // Лит. Россия. – 1975. – 15 авг.
Кожевникова Р. Это поэзия // Сов. Татария. – 1983. – 17 апр.
Сафин М. От книги к поступку // Сов. Татария. – 1983. – 2 окт.